Sakprosa

Jan Bøhler og Einar Haakaas:

Østkantfolk

Kagge Forlag

Jan Bøhler er kjend for arbeidet sitt med ungdom i drabantbyane, særleg dei med innvandrarbakgrunn, som han meiner langt på veg er fanga i eit nett som hindrar mange av dei retten til å velje eigen livsveg, kjærast og dei normene om fridom og humanisme som er ein del av vår felles arv. Difor skriv han, med hjelp av journalist og forfattar Einar Haakaas, om tvangsekteskap og mannsdominans, om familievald og ungdomsgjengar, om klankultur og ein kultur bygd på ei mistydd oppfatning av kva ære inneber. Han auser av eiga røynsle, og vandringa gjennom Groruddalen, Ellingsrud, Tøyen og Holmlia vert difor ei personleg ferd skriven med medkjensle og solidaritet.

Bøhler samtalar med ungdomane i gjengane, med ungdomsleiarane, med politiet, med fedrane, mødrene, brør og systrer av dei som anten blir ramma av vald eller sjølv utøver vald. Han vev også inn minne om eigen oppvekst, som var prega av det same samhaldet, sjenerøsiteten og pågangsmotet som eg kjenner frå min eigen barndom på Kampen i 1950-åra.

Må lære norsk

Bøhler er oppteken av det språket mange av dei lærer seg som barn, og som mange pedagogar og politikarar også har meint dei skulle ha som fyrste skulespråk, særleg i 1970- og 1980-åra, og som difor vart innført som eit kraftfullt andrespråk mange stader, mellom anna i osloskulen.

Bøhlers credo er at barn fyrst og fremst må lære seg norsk, og lære det så godt at dei meistrar det som sitt eige idiom, slik at det vert så uttrykkssterkt, nyanserik og smidig at barna ved hjelp av det kan meistre den kompliserte røyndomen som yrkeslivet og samfunnslivet i dag krev av oss alle. Språket må gi makt og sjølvstende, ikkje avmakt og framandkjensle. Difor må alle institusjonar nyttast i innlæringa av norsk: barnehagane, venekrinsen, skulen, idrettsplassen, fritidsklubbane. Dersom ikkje det skjer, vil ungdomen tileigna seg ein innskrenka og nyansefattig kode. Dei blir skuletaparar, droppar skulen, fell utanfor og driv inn i gjengane og kriminaliteten. Derfor er samværet for ikkje å seie samlivet med norsktalande så viktig.

Bøhler kjem ikkje bort frå, skriv han, at kriminaliteten blant dei unge med innvandrarbakgrunn er større enn blant ungdomen sett under eitt. Men samstundes understrekar han at det er gale å skjere alle over ein kam. Det er store forskjellar mellom dei ulike etniske gruppene, og i alle fall utgjer dei kriminelle ungdomane, også i dei mest utsette innvandrarmiljøa, berre eit lite mindretal. Dei fleste vert gagns menneske både for seg sjølve og for andre.

Men likevel er dei kriminelle gjengane i ferd med å øydeleggje livsmiljøet i enkelte bydelar. Bøhler fortel om elleveåringane som driv omkring som godt betalte tenestegutar for narkolangarane, og dermed vert freista av eit flottare liv utanfor skulen. Han skriv om ungdom som tenner på søppelkasser og kastar stein etter dei som går vakt om natta for å skape ro og tryggleik, og om mobbing og vald mot politiet. Han skriv også om dei mange bilbrannane som blussar opp tid om anna, seinast i sommar. Og ikkje minst skriv han om æresdrapa som er i ferd med å bli også ei norsk røynsle.

Med sarkasme siterer han Raymond Johansen som seier at Oslo er ein trygg by, og at det vert teikna eit altfor negativt bilete av tilhøva i byen. Han kritiserer også andre politikarar som ikkje tek gjengkriminaliteten på alvor gjennom eit meir systematisk oppgjer med organisert kriminalitet. Ein har fått dei lovparagrafar ein treng for å nedkjempe dette. Men korkje politiet eller politikarane brukar dei lovheimlane dei har fått, og kriminaliteten i nokre av bydelane våre er i ferd med å bli ein verkebyll som lammar det frie livet for mange.

Samanheng

Det mest synberre ved framstillinga er når Bøhler syner korleis tinga heng saman: overvakinga, einsrettinga i klesdrakt og livsstil, tvangsekteskapa, valden i familien, kvinneundertrykking, æresdrap, utviklinga mot organisert kriminalitet og kartell. Alt dette er ulike sider av same sak.

Det er eit mørkt bilete som vert teikna, for mørkt vil nokre seie. Likevel er vandringsmannen sjølv ein ukueleg optimist som ikkje vil slutte å brenne for ideala sine. Han fell for freistinga i slutten av boka til å sitere dei som rosar han mest. Det treng han ikkje. Dette er ei bok som står fjellstøtt gjennom den viktige bodskapen sin.

Karsten Alnæs

Karsten Alnæs er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.