Roman

Stig Holmås:

Der gresshoppen aldri synger

Gyldendal

Stolpejakt er eit populært tiltak som både gir betre helse og betre kjennskap til eigen by, og i fjor haust skanna eg ein stolpe utanfor Gløshaugen offentlige Døveskole (1897–1918) i Trondheim. Når eg nemner dette, er det fordi 10-åringen Sigurd Søvik i Stig Holmås’ nye roman Der gresshoppen aldri synger får plass ved denne døveskolen og blir der i åtte år mellom 1897 og 1905. Her lærer han å skrive og rekne og snakke sakte og utydeleg samtidig som han lærer skomakaryrket, slik at han kan greie seg på eiga hand når han reiser heim igjen til fiktive Jermundstø i Øygarden utanfor Bergen.

I Trondheim har han fått eit menneskeverd og ein identitet, og han har funne kjærleiken i medeleven Bjørghild frå Tylldalen i Hedmark. Dei lover kvarandre truskap og giftemål ved myndig alder. Imens skriv dei brev til kvarandre, men brått blir kontakten broten, og lesaren anar fort kva som skjer. Sigurd går inn i ein djup depresjon der han svingar mellom det apatiske og det utagerande. Det endar med drapsforsøk og innlegging på Møllendal Sindsygeasyl, som igjen leiger han ut som gratis arbeidskraft på gardar rundt omkring, heilt til han klikkar fullstendig og blir innlagd på Valen Sinnsykeasyl. Der finn broren Georg eit menneske i fosterstilling, med bleie, heilt i si eiga verd og umogleg å få kontakt med.

Handlinga spenner over ein 40-årsperiode, og Stig Holmås følgjer familien Søvik og bygdelivet i Jermundstø. Faren Jon Oscar Søvik er ein driftig kar som startar både fabrikk og krambu, men når kona Ingeborg dør, går det utfor med han, sjølv om tenestejenta, den innfule og iskalde Mathea, flyttar frå kammerset og inn i ektesenga. For Sigurd blir dette den store katastrofen i livet, og det håpet som fanst etter åra i Trondheim, blir snudd til det håplause i møtet med familien og bygdemobben når han vender tilbake.

Broren Georg, som lærte han å rekne og skrive bokstavar, har tatt hyre og er borte, mora er død, ingen bryr seg, og Sigurd er tilbake i den omsorgssvikten han har vakse opp med. Det finst ingen rundt han som kan ta grep, hjelpe han og gi han eit verdig liv. Når Georg omsider vender heim, er løpet køyrt, og sviket mot Sigurd kjem for ein dag i all sin banalitet.

Der gresshoppen aldri synger føyer seg inn i ein realistisk romantradisjon som tematiserer omsorgssvikt, mishandling og utanforskap. Det er nok å nemne De vergeløse av Gabriel Scott eller Jonas av Jens Bjørneboe. Går ein til Bergen, Holmås’ eigen by, finn vi både Amalie Skram og Torborg Nedreaas. Likevel blir ikkje Der gresshoppen aldri synger ein tendensroman, for det er ingen brodd mot vår eiga samtid; snarare har Holmås skrive ei litt triviallitterær folkelivsskildring med eit historisk bakteppe der han med innleving og nerve og med blikk for menneskeverdet til dei svake løftar fram eit djupt tragisk liv.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.