Dikt

Helge Torvund:

Til mor

Jæren forlag

«Vel, mor, dette hadde me aldri sett for oss kunne skje. Her sit eg heilt aleine inne i skobutikken. Her er ingen andre kundar, og eg sit her med ein kald, skummande halvliter godt, lokalt øl framfor meg. Eg ser utover torget og tenkjer på kor underleg det kan gå til i denne verda.»

Det er den heimkomne poeten Helge Torvund som sit på pub på Nærbø, i eit lokale der gamle Gunhild Øvestad dreiv skobutikk i vår felles ungdom. Eg er to år eldre enn poeten, frå same himmelstrok og kommune, og eg deler heilt den undringa som kjem til uttrykk ved ølglaset, og som han deler med mora – ho døydde for over førti år sidan.

Ei gåve til nynorsken

Til mor heiter boka han no har skrive om henne, formelt på prosa, men hjå Torvund vert også prosaen oftast poesi. Han er ein ekte diktar, ei gåve til nynorsken. Kvar setning er laga frå botnen av, kvart ord dirrar – oftast lågmælt og audmjukt – frå ein usynleg streng, der ingen falske tonar kling, ingen som ikkje er i samklang med hans skarpsynte og kjenslevare diktarsjel.

Han tek oss med attende til tida «før det vart for mykje av alt», og spelar fram eit hjartevarmt bilete av mora, Inger Torvund, som døydde 61 år gamal i 1979, då diktaren var berre 28 år. Ho var mor til fire søner, frå ei tid då me tykte om norske namn: Olav, Gunnar, Helge og Kjell, som alle var «hamslege» i kleda og skikka seg vel.

Me er vel den siste generasjonen der alle hadde slike mødrer, som «mata oss og kledde oss og heldt om oss/ Reiste oss opp når me fall/ Las for oss og fortalde eventyr til hjarta vårt/ slik at me skulle halda ut/ mørkna i skogen og elva som fløymde over om hausten/ Sovna sjølv over halvferdig handarbeid/ Nålauga nattlukka av trøyttleik/ Snubla i seng halvt inne i draumeland/ Fylte av kvardagskjærleiken sitt slit og si glede».

Ei tid som er forbi

Dei laga all maten frå botnen av, mødrene våre, dei strikka og sydde, stoppa sokkar og broderte dukar; måndagane vaska dei klede, dei hadde potteplanter i urner i vindaugskarmen og rulleklemmer i håret – poeten kallar attende ei tid som er forbi, og sjølv om det sikkert ikkje er slik for han, som nok er meir på parti med moderniteten enn eg, psykolog som han er, er det som ein undertone av protestsong i tekstane: Korleis kunne slike mødrer verta avleggs?

Dei unge i dag har all grunn til å misunna oss vår barndom og oppvekst med desse utdaterte mødrene, som etter dagsens ideologi til og med var undertrykte, der dei sat og laga basargevinstar til Saniteten og samlast i muntre damelag og fekk seg tupper-skåler til å lagra maten i og hadde hoftehaldarar under kjolen.

«Me sat ved det store stovevindauget, og det var mørkt ute. Stjernehimmelen stod over husa og markene mot den gamle kyrkja, som jo ikkje vart kalla gammal då. Og me såg begge ut. Og så sa du, stillferdig, at det hendte at du, når du sat slik og kikka opp på verdsrommet, lurte på kva me eigentleg gjorde her nede, kva me skulle her.»

Kjell Arild Pollestad

Kjell Arild Pollestad er forfattar, omsetjar, katolsk pater i unåde og fast skribent i Dag og Tid.