Roman

Isabel Allende:

Viloleta

Omsett av Signe Prøis
Gyldendal

Isabel Allendes Åndenes hus frå 1982 bergtok lesarar over heile verda. Saman med særleg Gabriel García Márquez hadde latinamerikanske forfattarar enorm suksess med romanar som fekk merkelappen magisk realisme: Fargerike historier frå ei (for europearar og nordamerikanarar) eksotisk røynd, med forførande innslag av det overnaturlege og eventyrlege.

Allende er omsett til over 40 språk og har fått endå fleire litterære prisar. I mange år har bøkene hennar likevel vore mindre interessante. Berre i små glimt skin det fascinerande og dragande som prega tidlegare utgivingar gjennom i Violeta. Romanen er som ein hollywoodfilm, tidvis underhaldande, men med forterpa grep og klisjéprega karakterar. Det er som om heile soga er fortald på ein slags autopilot utan noko større engasjement.

Kjærleik og skugge

Violeta blir fødd i 1920 (Allende nektar seg ikkje klisjeen at denne dagen var «stormfull») og veks opp i ein borgarleg familie i det spansktalande Amerika i eit land som ikkje blir nemnt med namn. Det liknar svært på Chile, både geografisk, demografisk og politisk.

Her er innvandrarar frå mange land i Europa og eit urfolk som blir undertrykt og utnytta. Særleg kjenner vi att det chilenske i at mange tyskarar busette seg i landet, også krigsforbrytarar frå den andre verdskrigen. Fleire tiår seinare gjennomgår landet eit blodig statskupp og får eit brutalt diktatur. Ingen tvil: Det er Chile.

Violetas familie er full av vakre og oppofrande kvinner, lojale tenarar og svikefulle elskarar. Det er ikkje ulikt andre Allende-forteljingar, og forfattaren nyttar dessutan gjenbruk av eit par episodar frå nettopp Åndenes hus. Nytt er det kanskje at ho har gitt plass til eit lesbisk forhold. Dette gjeld ikkje hovudpersonen.

Violeta gifter seg først inn i eit «fornuftsekteskap», men møter lagnaden nokre år seinare i ein mann som ho innleier ein totalt ufornuftig relasjon til. Den blendande og vidløftige Julián Bravo har fleire dårlege enn gode eigenskapar. Livet med han blir lidenskapeleg og dramatisk, men med tida meir fylt av vald og sorg enn av glede. Det er ikkje den romantiske kjærleiken som sigrar her, kanskje fordi det slett ikkje var snakk om kjærleik, men om «rått begjær».

Flosklane i skildringane av tilhøvet mellom Violeta og Julián er ikkje få. Når det kjem fram mot slutten at Julián har vore tett knytt til kuppmakarane, er det dessutan lite truverdig at dette kjem som ei overrasking på den middelaldrande Violeta. Det får vere grenser for naivitet.

Sjablongar

Det er heller kjærleiken til barna som er skildra med nerve her. Den tragiske historia om dottera som blir narkoman, gjer inntrykk, og tilhøvet Violeta har til dottersonen, er tidvis rørande. Også her blomstrar sjablongane, men forfattaren tar seg meir tid til å vise handlinga fram, gjennom sceniske framstillingar. Show, don’t tell er eit gamalt råd, og det er merkeleg at ikkje Allende ser at ho syndar stort mot dette side opp og side ned i boka. Det som hender, er dramatisk og merkverdig og sjokkerande, men vi får ikkje vere med på det – og dermed engasjerer det ikkje.

Mot slutten er handlinga knytt til dei groteske følgjene av diktaturet. Dette er eit stoff Allende sjølv har eit sterkt tilhøve til. Forfattaren er i nær slekt med Salvador Allende, presidenten som vart styrta i kuppet i 1973. Det er synd at ho ikkje har gitt denne dramatikken meir plass i Violeta, det hadde gjort romanen både større og viktigare.

At språket er såpass flatt og uspennande, er ikkje omsetjaren Signe Prøis si skuld.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast bokmeldar for Dag og Tid.