Sakprosa

Duncan Hamilton:

Provided You Don’t Kiss Me

20 Years with Brian Clough
Fourth Estate, London, 2009

Eg veit ingenting om data og korleis desse internettselskapa finn ut så mykje om kundane, men det eg veit, er at ingen gjer det betre enn Amazon. Meiner algoritmane til Amazon at eg skal lesa ei bok, så gjev dei seg ikkje før eg har tinga den boka. Eg les ikkje sportsbøker, men for nokre år sidan las eg i Financial Times om ei fotballstatistikkbok der forfattarane meinte å vita at Egil Drillo Olsen tok feil, det var ikkje lurt å satsa på berre tre trekk før avslutning. Eg kjøpte boka. Den eine boka var nok.

I alle åra etterpå har Amazon sendt meg meldingar. Algoritmane har insistert på at eg skal kjøpa denne boka om Brian Clough. No har eg gjeve etter, mellom anna av di den keisame statistikkboka synte at Clough er den manageren i europeisk soge som har vunne mest med minst pengar. Då han var 37, vann han den engelske seriemeisterskapen med ein fattig bakgardsklubb, Derby. Rett etter at han fylte 45, vann han sin andre serievinnarcup, dagens meisterliga, med ein annan bakgardsklubb, Nottingham. Det var andre året på rad han var i den europeiske serievinnarcupen. I 1977 tok han Nottingham opp i fyrste divisjon, som han vann direkte i 1978.

Best i fotball

Clough var ein av ni sysken, fødd inn i ein arbeidarklassefamilie i Middlesbrough. Alle ungane var gåverike, og alle, sett vekk frå ei syster som døydde tidleg, makta den såkalla «11-plus»-prøva, som kvalifiserte dei til realskulen. Sett vekk frå Brian, som strauk. Stryket plaga han resten av livet, skal vi tru den mangeårige assistentmanageren hans, Peter Taylor, som var illojal nok til å skriva ein biografi om sjefen medan han var assistenten hans i Nottingham. Clough var alltid redd for intelligente menneske, særleg dei med utdanning. Difor hata han dei òg.

Men han var god i éin ting, og det var han til gjengjeld hemningslaust god i. I karrieren spelte han spiss for Middlesbrough og Sunderland. Han skåra 251 mål på 274 startar, som gav han ein skåringsrate på 91,6 prosent, den tredje høgste i engelsk soge. Dette skulle sjølvsagt ha gjeve han ei rekkje landskampar; han fekk berre to. Det engelske fotballforbundet (FA) ville ikkje ha sleivkjeften på landslaget. «Alle» visste òg at han var den mest talentfulle manageren i engelsk soge, og at han difor burde ha vorte sjef for England. «Eg ville sjølvsagt ha vunne VM», som han sa sjølv. Men FA ville ikkje ha den fritalande Clough i den rolla heller.

Det siste var i grunnen forståeleg. Då han tok over «Super Leeds», bad han spelaren på det som då truleg var det beste laget i Europa, om å kasta alle medaljar. «De har ikkje fortent ein einaste ein, de har vunne alle ved å juksa.» Leeds-spelarane var fantastiske, men dei var òg det råaste laget i England, og ufine spelarar tolte ikkje Clough. Han vart sparka etter 44 dagar med ein sluttpakke så stor at han vart økonomisk uavhengig resten av livet. Det gjorde at han kunne snakka endå meir fritt.

Dataprogrammet til Amazon har rett. Boka til Hamilton må vera ei av dei beste fotballbøkene som er skrivne. Men lat det vera sagt: Boka er ikkje noka bondeforteljing av Bjørnson. Hamilton fekk intervjua Clough fyrste gong som 17-åring rett etter at Clough hadde teke over Nottingham. Clough fekk sympati for den stammande guten av di far hans var gruvearbeidar, og av di Hamilton vanta utdaning. Sidan Hamilton hadde tilgang til Clough, fekk han arbeid for lokalavisa pluss såkalla syndikalisering til store britiske aviser. Hamilton vart i tillegg ghostwriter for Clough når han skreiv spalter i nasjonale aviser.

Alltid med ein drink

Var Clough i godt humør, kalla han Hamilton inn til møte kvar dag. Møta var som regel tidleg på føremiddagen, og alltid med whisky. «Det er eit under at eg ikkje vart alkoholikar», skriv Hamilton. «Clough vart den faren eg ikkje hadde», skriv han òg. For slik var Clough, ein særs snill mann som delte ut pengar i aust og vest til fattigfolk.

Men fyrst og fremst var Clough ein kolerisk alkoholikar. Clough hadde saman med assistenten Taylor ei underleg evne til å sjå talent der ingen andre såg talent, og han kunne setja saman eit lag som nærast gjorde spelarar til ein felles organisme. Fotball skulle vera «enkelt og vakkert» og «utan råskap», meinte Clough. Men han måtte alltid verta dyrka, og han brukte menneske som få andre og skjelte dei ut når han var full, som han var nær støtt. Men fansen elska han, spelarane elska han, og Hamilton elska han.

Eg var Leeds-fan og likte difor ikkje Clough. Men eg, som alle andre fotballinteresserte gutar, fylgde sjølvsagt karrieren hans. Eg trudde Clough berre var ein flinkis, han var noko mykje meir. Det som kjem fram i boka, fyller meg med vemod, vemod over at slike fritalande og impulsive menneske ikkje lenger har ei rolle å spela i moderne fotball, vemod over at det ikkje lenger går an å tenkja seg at småklubbar kan vinna noko som helst, men fyrst og fremst fyller boka meg med sorg over kor brutalt alkohol kan øydeleggja eit menneske.

Før og etter Wenger

Clough høyrde til den generasjonen engelske spelarar og managerar som meinte alkohol var ein fin og nyttig ting. Gong på gong tok han spelarane med på fylla og svære festar, ja, før ein Liverpool-kamp tok han til og med spelarane med på pub på kampdagen. Fotball og alkohol var to sider av same sak. Og det er fyrst og fremst det boka handlar om: at alkohol og fotball ikkje lenger kunne vera det. Arsenal-trenar Arsène Wenger fjerna alkoholen frå engelsk fotball. Det er det mange som takkar han for. Men Clough kunne han ikkje berga. Clough fekk ny lever då han var 67. Det var for seint. To år etter døydde han av magekreft.

Rett før han vart sparka, hamna ei kvinne ved ein feil på City Ground og spurde Clough kva fyr han var: «Eg går no berre rundt her og drikk.» Han gjorde mykje meir. Hamilton slutta å skriva om fotball då Clough vart sparka. Men då han døydde, oppfylte han eit ynske frå Clough om skriva denne boka. Gje ho til borna dine før fotballen tek dei.

Jon Hustad

Jon Hustad er journalist i Dag og Tid.