Sakprosa

Per Sivle:

Den fyrste song, Lerka & andre skattar

Utval og innleiing ved Johannes Gjerdåker og Mona Grenasberg
Villanden Forlag

Ei innbydande bok av ein stor diktar ligg framfor meg. Om stordomen til Per Sivle (1857–1904) rår ingen tvil. Mange av dikta hans er del av den kulturelle skulesekken vår. Han kunne skrive framifrå dansk, men saman med Aasen, Garborg og Blix fekk han fram dei særeigne lyriske kvalitetane i landsmålet. Sjølv dikta på vossamålet blei høgakta i Kristiania og Bergen. Sivle var òg pioner som arbeidardiktar.

Fridomsdiktaren

Med romanen Streik (1891) skapte han ein ny sjanger i Noreg. Endå viktigare blei kampen for norsk sjølvstende. Frå han som 37 åring i 1894 gav ut Noreg. Nasjonale dikt og fram til 1905, var han saman med Garborg den viktigaste fridomsdiktaren vår – nett i dei åra mange tykte Bjørnson sveik den djerve nasjonale visjonen.

Ei ny utgåve av dikta til Sivle er difor ei viktig hending. Sivle sjølv gav ut fem diktbøker, som saman med Lause dikt blei utgjevne i Skrifter frå 1909. Knut Johansen tok i Per Sivle. Dikt i samling (1978) med 13 ikkje-publiserte dikt (henta frå Bjarte Birkeland og Geir Berdahl). Vi ventar enno på ei stor, vitskapeleg utgåve av dikta til Sivle – med innleiing og kommentarar til dei einskilde dikta. Då ville òg tilhøvet til Ivar Aasen og Garborg (diktarkarrierane deira gjekk heilt parallelt) kome betre til sin rett.

Oppgåva til Gjerdåker og Grenasberg er annleis. Dei vil gje eit utval av Sivle-dikta, og dei har ein moderne lesar i tankane. Difor vert rettskrivinga noko modernisert, og dei gjev ei radikal forkorting av dei fleste av dei seks diktsamlingane til Sivle. Redigeringa er moderat og rett. «Den fyrste song», det eldste publiserte diktet frå 1877, blir med rette eit programdikt. Dette diktet og det aller siste «Gløym meg mor» (1904) gir samlinga ei god innramming av eit sårbart diktarliv.

Dublettane fjerna

Dei drastiske forkortingane er stort sett vellukka. Dublettane hos Sivle er fjerna, og i røynda er berre diktet «I drift» flytta på. Kvar samling får no ei betre avrunding enn den Sivle sjølv gav. Av historiske dikt står berre dei viktigaste att. Ein utelèt nok dikt som var viktige for Sivle sjølv, men i dag er diverre avstanden til heltar som mellom andre Erling Skakke, Sigurd Syr og Aslak Fitjarskalle for stor.

Likeins er mange særs aktuelle dikt i samtida utelatne (om Johan Johannes Steen, Hr. Treschow og så vidare). For Knut Johansen var arbeidardiktaren ei hovudsak. Den sida er no svakare, og polemikaren for norsk sjølvstende er òg noko mindre synleg. Mellom anna er signaldiktet «Syttende mai» ikkje med.

Utgjevarane er medvitne om det feministiske og det internasjonale perspektivet. Difor kan vi lesa dikta om to nesten gløymde kvinner, Margreta Fredkolla og Elisabeth Edland. Eg undrar meg meir over at dikta om Garibaldi, Peter Krüger og «Irland» er tekne med. Dei syner nok sympatien Sivle har for dei som kjempar mot overmakta. Men antipatien hans mot England – og Tyskland – ter seg noko anakronistisk i dag.

Gjennom den radikale forkortinga trer Sivle som livsfilosof, naturdiktar og fridomskjempar tydelegare fram. Ikkje alle dikta til Sivle var vellukka stilistisk. Nokre av dei er tekne ut, og utvalet gjev oss eit betre bilete av ein modernist som heilt utvinga har fast rim og rytme. Boka er ei stor gåve til dei som ikkje før har lytta til denne sårbare og store diktaren.

Ernst Baasland

Ernst Baasland er tidlegare biskop
i Stavanger.