JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

BokMeldingar

Ein murstein under Vinje

I 24 kapittel kjem vi tett på både livet og forfattarskapen til Aasmund O. Vinje.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Aasmund Olavsson Vinje (1818–1870) – norsk forfattar, journalist og språkpioner.

Aasmund Olavsson Vinje (1818–1870) – norsk forfattar, journalist og språkpioner.

Aasmund Olavsson Vinje (1818–1870) – norsk forfattar, journalist og språkpioner.

Aasmund Olavsson Vinje (1818–1870) – norsk forfattar, journalist og språkpioner.

4849
20220121
4849
20220121

Sakprosa

Arnfinn Åslund, Peter Fjågesund m.fl. (red.):

Tvisyn, innsyn, utsyn

Scandinavian Academic Press

I fjor opna Vinjesenteret. Og i fjor kom det også ut ein murstein av ei bok om Aasmund Olavsson Vinje. Boka med tittelen Tvisyn, innsyn, utsyn. Nærblikk på A.O. Vinje inneheld 24 artiklar av 25 forfattarar.

Det skal format til for å kunne gi namn til eit senter, like mykje som det skal format til for å bere ei bok på 641 sider. A.O. Vinje har dette formatet. Slik sett er denne mursteinen av ei bok henta ut frå den kulturelle grunnmuren som Vinjesenteret er bygt på.

Vinjes tvisyn er framheva alt i tittelen, og det med rette. Vinje kom inn som eit flogvit frå periferien og representerte ein motkultur. Samstundes kunne han vere regjeringsvennleg og stod i mangt nærare danomanen Welhaven enn den patriotiske Wergeland.

Kritikk

«Der fann eg dei beste», lyder Vinjes helsing til hovudstaden i Ferdaminne. Og «der lærde eg mest». Samstundes var han ein tydeleg kritikar av danninga ovanfrå. Dei organiserte skulane «klemmer de Unge ind i sin Jernsko; de ere Maskiner, som have dræbt flere Talenter, end de engelske Fabriker have gjort Krøblinger», siterer Hallvard Kjelen i kapitlet «Geitas didaktikk». Det er eit memento til mange av oss som utdannar lærarar, og som stundom finn impulsane frå OECD og Utdanningsdirektoratet noko hardhendte.

Men det er ikkje heilt enkelt å finne fast grunn for kritikk av rådande kunnskap. «Det er en motsetning mellom Vinjes kritikk av boklærdommen og hans egen lærdom», skriv Thomas Seiler i eitt av høgdepunkta i boka. Vinje var noko slikt som ein lærd populist, med stor tiltru til krafta i enkeltmennesket.

Lærdom måtte likevel til, for å utløyse ressursane til det beste for enkeltmennesket, men også for folk og nasjon. Lærdommen måtte berre ikkje stenge enkeltmennesket inne i for tronge rammer. Då kunne ein fort ende opp som ein annan «Dandsemand, som kaster og spænder, naar man rykker i Traadene».

Nei, eg trur ikkje Vinje ville likt våre dagars formuleringar om læringsutbyte og eksplisitte vurderingskriterium i skulen.

Det er djup konsekvens mellom eit slikt danningssyn og Vinjes arbeid for landsmål og målreising. For Vinje var det ei viktig kopling mellom identitet, språk og lærdom. Her har det skjedd store endringar frå nasjonsbyggingstida på 1800-talet til globaliseringa i vår eiga tid.

Men også her har vi noko å lære. For vi kan ikkje avskrive Vinjes posisjon som «ideologi» om vi då ikkje samstundes erkjenner dei ideologiske sidene ved den angloamerikanske globaliseringa i dag.

Etter førre års friske debatt om internasjonaliseringa av høgare utdanning er det fint å sjå korleis Thomas Seiler, med bakgrunn frå Sveits, kastar nytt lys over Vinje. Boka illustrerer at forvaltning av kulturarven alltid vil vere eit nasjonalt ansvar. Ei bok på 641 sider om Vinje ville sjølvsagt aldri ha komme ut utanfor Noreg.

Bidraget frå Seiler illustrerer då korleis blikket utanfrå utfyller det nasjonale blikket. Men her finst ein viktig føresetnad: Forskaren utanfrå må, som Seiler, meistre det gjeldande nasjonale kulturspråket fullt ut. Også her finst det djupe konsekvensar.

Den første ruvande Vinje-forskaren, Sigmund Skard, var professor i Amerikastudiar ved Universitetet i Oslo. Samstundes sette han si ære i å vere «ein norsk amerikanist». Globalisering kan i verste fall bli einsretting. Seiler – og Skard – viser korleis ein kan motarbeide einsrettinga gjennom innsikt i den andres språk og kultur.

Jødekritiske utsegner

I seks ulike bolkar utvidar bidragsytarane perspektivet omkring Vinje. Eg kan berre nemne nokre av dei: Inga Undheim skriv godt om Vinje og Holberg. Klaus Johan Myrvoll syner at Vinje hadde grunn til å harselere med storbøndene i Gudbrandsdalen. Og Ståle Dingstad viser at det heller ikkje hos Vinje er alt som glimar.

Det er heilt på sin plass å drøfte Vinjes syn på jødane. Dingstad refererer til jødekritiske utsegner over eit langt tidsspenn, frå 1845 til 1869. Dette er ein vond og vanskeleg tematikk. Her finst ikkje rom for apologiar, men drøftinga bør heller ikkje løpe over i moralisering. I så måte har både Dingstad og vi andre mykje å lære av fortidsomarbeidinga i Tyskland. Når dei mørke flekkane i norsk teksthistorie først kjem fram med dei digitale søkemotorane, er nok det eit teikn på berøringsangst hos tidlegare forskarar.

Eg må berre orsake at eg ikkje har plass til å kreditere dei andre bidragsytarane. Men ein stor takk skal dei ha. Vinje står støtt med slike mursteinar under seg. Og det er rett å vise fram flekkane i muren.

Heming H. Gujord

Heming H. Gujord er professor i nordisk fagdidaktikk/litteratur ved Universitetet i Bergen.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Sakprosa

Arnfinn Åslund, Peter Fjågesund m.fl. (red.):

Tvisyn, innsyn, utsyn

Scandinavian Academic Press

I fjor opna Vinjesenteret. Og i fjor kom det også ut ein murstein av ei bok om Aasmund Olavsson Vinje. Boka med tittelen Tvisyn, innsyn, utsyn. Nærblikk på A.O. Vinje inneheld 24 artiklar av 25 forfattarar.

Det skal format til for å kunne gi namn til eit senter, like mykje som det skal format til for å bere ei bok på 641 sider. A.O. Vinje har dette formatet. Slik sett er denne mursteinen av ei bok henta ut frå den kulturelle grunnmuren som Vinjesenteret er bygt på.

Vinjes tvisyn er framheva alt i tittelen, og det med rette. Vinje kom inn som eit flogvit frå periferien og representerte ein motkultur. Samstundes kunne han vere regjeringsvennleg og stod i mangt nærare danomanen Welhaven enn den patriotiske Wergeland.

Kritikk

«Der fann eg dei beste», lyder Vinjes helsing til hovudstaden i Ferdaminne. Og «der lærde eg mest». Samstundes var han ein tydeleg kritikar av danninga ovanfrå. Dei organiserte skulane «klemmer de Unge ind i sin Jernsko; de ere Maskiner, som have dræbt flere Talenter, end de engelske Fabriker have gjort Krøblinger», siterer Hallvard Kjelen i kapitlet «Geitas didaktikk». Det er eit memento til mange av oss som utdannar lærarar, og som stundom finn impulsane frå OECD og Utdanningsdirektoratet noko hardhendte.

Men det er ikkje heilt enkelt å finne fast grunn for kritikk av rådande kunnskap. «Det er en motsetning mellom Vinjes kritikk av boklærdommen og hans egen lærdom», skriv Thomas Seiler i eitt av høgdepunkta i boka. Vinje var noko slikt som ein lærd populist, med stor tiltru til krafta i enkeltmennesket.

Lærdom måtte likevel til, for å utløyse ressursane til det beste for enkeltmennesket, men også for folk og nasjon. Lærdommen måtte berre ikkje stenge enkeltmennesket inne i for tronge rammer. Då kunne ein fort ende opp som ein annan «Dandsemand, som kaster og spænder, naar man rykker i Traadene».

Nei, eg trur ikkje Vinje ville likt våre dagars formuleringar om læringsutbyte og eksplisitte vurderingskriterium i skulen.

Det er djup konsekvens mellom eit slikt danningssyn og Vinjes arbeid for landsmål og målreising. For Vinje var det ei viktig kopling mellom identitet, språk og lærdom. Her har det skjedd store endringar frå nasjonsbyggingstida på 1800-talet til globaliseringa i vår eiga tid.

Men også her har vi noko å lære. For vi kan ikkje avskrive Vinjes posisjon som «ideologi» om vi då ikkje samstundes erkjenner dei ideologiske sidene ved den angloamerikanske globaliseringa i dag.

Etter førre års friske debatt om internasjonaliseringa av høgare utdanning er det fint å sjå korleis Thomas Seiler, med bakgrunn frå Sveits, kastar nytt lys over Vinje. Boka illustrerer at forvaltning av kulturarven alltid vil vere eit nasjonalt ansvar. Ei bok på 641 sider om Vinje ville sjølvsagt aldri ha komme ut utanfor Noreg.

Bidraget frå Seiler illustrerer då korleis blikket utanfrå utfyller det nasjonale blikket. Men her finst ein viktig føresetnad: Forskaren utanfrå må, som Seiler, meistre det gjeldande nasjonale kulturspråket fullt ut. Også her finst det djupe konsekvensar.

Den første ruvande Vinje-forskaren, Sigmund Skard, var professor i Amerikastudiar ved Universitetet i Oslo. Samstundes sette han si ære i å vere «ein norsk amerikanist». Globalisering kan i verste fall bli einsretting. Seiler – og Skard – viser korleis ein kan motarbeide einsrettinga gjennom innsikt i den andres språk og kultur.

Jødekritiske utsegner

I seks ulike bolkar utvidar bidragsytarane perspektivet omkring Vinje. Eg kan berre nemne nokre av dei: Inga Undheim skriv godt om Vinje og Holberg. Klaus Johan Myrvoll syner at Vinje hadde grunn til å harselere med storbøndene i Gudbrandsdalen. Og Ståle Dingstad viser at det heller ikkje hos Vinje er alt som glimar.

Det er heilt på sin plass å drøfte Vinjes syn på jødane. Dingstad refererer til jødekritiske utsegner over eit langt tidsspenn, frå 1845 til 1869. Dette er ein vond og vanskeleg tematikk. Her finst ikkje rom for apologiar, men drøftinga bør heller ikkje løpe over i moralisering. I så måte har både Dingstad og vi andre mykje å lære av fortidsomarbeidinga i Tyskland. Når dei mørke flekkane i norsk teksthistorie først kjem fram med dei digitale søkemotorane, er nok det eit teikn på berøringsangst hos tidlegare forskarar.

Eg må berre orsake at eg ikkje har plass til å kreditere dei andre bidragsytarane. Men ein stor takk skal dei ha. Vinje står støtt med slike mursteinar under seg. Og det er rett å vise fram flekkane i muren.

Heming H. Gujord

Heming H. Gujord er professor i nordisk fagdidaktikk/litteratur ved Universitetet i Bergen.

Bidraget frå Seiler illustrerer korleis blikket utanfrå utfyller det nasjonale blikket.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Foto: Taiwan Military News Agency / Taiwan's Defense Ministry / AP / NTB

UtanriksSamfunn

Starten på ein storkrig?

For tida bur eg i eit fredeleg, demokratisk og velståande land, som risikerer å utløysa den neste storkrigen i verda.

HalvorEifring
Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Foto: Taiwan Military News Agency / Taiwan's Defense Ministry / AP / NTB

UtanriksSamfunn

Starten på ein storkrig?

For tida bur eg i eit fredeleg, demokratisk og velståande land, som risikerer å utløysa den neste storkrigen i verda.

HalvorEifring
Brussel-buarar på Place de la Bourse, børsplassen i sentrum av byen, heidrar offer for islamistsjølvmordsbombarane på Zaventem-flyplassen og Maelbeek metrostasjon i mars 2016, der til saman 32 menneske miste livet.

Brussel-buarar på Place de la Bourse, børsplassen i sentrum av byen, heidrar offer for islamistsjølvmordsbombarane på Zaventem-flyplassen og Maelbeek metrostasjon i mars 2016, der til saman 32 menneske miste livet.

Foto: Peter Dejong / AP / NTB

Samfunn

Jihadismen lever

Tenåringar blir rekrutterte til terrororganisasjonar. Svenske kriminelle nettverk utfører aksjonar i Skandinavia for Iran. Nye konstellasjonar oppstår blant ekstremistiske grupper.

Ole JanLarsen
Brussel-buarar på Place de la Bourse, børsplassen i sentrum av byen, heidrar offer for islamistsjølvmordsbombarane på Zaventem-flyplassen og Maelbeek metrostasjon i mars 2016, der til saman 32 menneske miste livet.

Brussel-buarar på Place de la Bourse, børsplassen i sentrum av byen, heidrar offer for islamistsjølvmordsbombarane på Zaventem-flyplassen og Maelbeek metrostasjon i mars 2016, der til saman 32 menneske miste livet.

Foto: Peter Dejong / AP / NTB

Samfunn

Jihadismen lever

Tenåringar blir rekrutterte til terrororganisasjonar. Svenske kriminelle nettverk utfører aksjonar i Skandinavia for Iran. Nye konstellasjonar oppstår blant ekstremistiske grupper.

Ole JanLarsen

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis