Sakprosa

Sven Ove Gade (red.):

Kastholm. Et fritt, dynamisk tenkende menneske – artikler av Claes Kastholm 1983–2016

Introduksjon ved
Hans Mortensen
Berlingske, København 2016

Denne meldinga handlar i grunnen om at underskrivne liker å verta sett, eg er neppe åleine om det. For nokre år sidan skreiv eg ein kort artikkel i ei dansk avis om vindkraft, som danskane har bygd ein del av. Eg stilte meg undrande til denne satsinga og skreiv at «vindmylner er ein så gamaldags teknologi at don Quijote freista å urydda han for 400 år sidan». Kort tid etter sende redaktøren meg ein petit frå Berlingske skriven av ein Claes Kastholm som ut frå profilteikninga såg ut som ein eldre, noko sur mann. Han hadde hengt seg opp i formuleringa mi, som han var særs nøgd med og nytta til å gå til åtak på dansk vindindustri for å øydeleggja dansk kulturlandskap.

Eg var sjølvsagt særs nøgd med rosen og byrja å lesa denne Kastholm, som eg no altså har funne i bokform. Eg oppdaga snart at æra ikkje var så stor, for Kastholm hata verkeleg dansk vindkraft og all moderne arkitektur, som han hevda hadde øydelagt særleg den danske landsbygda. Han hadde nytta teksta mi til å ri ein kjepphest. Karen, synte det seg, var djupt konservativ, men, oppdaga eg òg, ein av dei mest avhaldne danske journalistane. Noko som elles var lett å forstå, mannen skreiv brutalt, noko mange danskar gjer, men han skreiv òg med ein eleganse ein må leita lenge for å finna.

Tekst i samling

Diverre døydde levemannen Kastholm kort tid etter, men straks etter kom ein antologi med nokre av dei beste tekstane hans. Dei er verkeleg gode, berre for å seia det. Men livssoga som Hans Mortensen, som arbeidde saman med Kastholm i Extra Bladet, fortel om i den lange introduksjonen, er òg interessant. Introduksjonen forklarer mykje av det hatet Kastholm sjølv sa han hadde mot «den hylande og kompakte majoriteten». For såg Kastholm så mykje som ein tendens til massehysteri, var han der med ein gong.

Dei siste åra var han særleg irritert på internett og Facebook, og dei stupide og uansvarlege ungdomane som etter hans syn vart resultatet: «Det moderne livet stimulerer trongen til introspeksjon, dette at ein koplar seg frå verda og røyndomen og er eineherskar i si eiga vesle boble» (mi omsetjing). Resultatet: «Fortrenging av dei grunnleggjande vilkåra i livet. Vonbrot eller beint ut sagt raseri om ein ikkje får det som ein vil ha det.» Det er vel berre å sjå på det store krenkjehysteriet som breier om seg i Vesten mellom unge og privilegerte studentar for å forstå kor rett Kastholm fekk.

Tyskarunge

Mortensen forklarer Kastholms aggresjon mot all flokkframferd med bakgrunnen hans frå krigen. Han vart fødd i 1942, og far hans var nazist. Rett nok sa Kastholm sjølv til Herbert Pundik, han som mykje redigerte Politiken frå Israel, og som lesarane av Dag og Tid hugsar her frå avisa, og som attpåtil tilsette Kastholm, at faren truleg var tysk soldat. Mora hadde hatt ein kort kjærleikssumar med ein slik. Til saman førte det til at familien gjekk i oppløysing etter å ha vorte utstøytt av det gode selskap etter krigen. Dette var eit sår Kastholm aldri kom over, og som kan forklara delar av aggresjonen mot radikale, byråkratar, fellestenkjande ungdom og muslimar.

Å gå gjennom alle artiklane er umogleg, men går det an å tenkja seg at ein kommentator i til dømes Aftenposten, som før var ei avis som likna Berlingske, kunne ha skrive noko slikt sumaren 2015? «Forsvarar vi oss ikkje mot folkevandringa til Europa, går vår eigne samfunn i oppløysing.» Kastholm ville stengja alle grenser mot islam og skreiv det gong på gong.

Fekk sparken

Men same kor mykje han klaga over samtida, vart han med åra berre meir og meir populær. I gravferda heldt den tidlegare sjefredaktøren i Extra Bladet, Sven Ove Gade, tale. Gade sa at Kastholm saman med Pundik var mellom dei aller største i danske presse etter krigen. Så gjekk han heim og redigerte denne tekstsamlinga. Då Kastholm i sanselaus alkoholrus i si tid sjølv sa opp i Extra Bladet, ti år etter at Muren gjekk i oppløysing, sende Gade likevel Kastholm til Berlin for å dekkja årsdagen, sidan Kastholm hadde arbeidd i fleire år i DDR og kjende den staten betre enn nokon andre.

Deretter byrja Kastholm i Berlingske, der han skreiv til han døydde. Danmark har, eller i det minste hadde, ei borgarleg presse som lét dei som verkeleg skreiv godt, får gjera nesten kva dei ville, så sant dei skreiv godt og uavhengig. Det er mange år sidan, om nokon gong, vi har hatt ei så raus borgarleg presse i Noreg. Les boka om du ikkje trur meg. Det er verkeleg god lesnad. Om ein dansk kulturminister som overrekte Salman Rushdie ein pris utan å nemna kven som truga Rushdie, skreiv Kastholm, og her omset eg ikkje: «Digteren Martin A. Hansen talte engang om, at ordene kunne blive ludere. Det blev de i går.»

Jon Hustad er journalist i
Dag og Tid.