Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

BokMeldingar

Eg ropar om det heile tida

Boka til Kathrine Nedrejord er både pamflett og roman.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Kathrine Nedrejord er forfattar, dramatikar og scenekunstnar. Ho er samisk med røter i Kjøllefjord i Finnmark, men har budd i Paris sidan 2011.

Kathrine Nedrejord er forfattar, dramatikar og scenekunstnar. Ho er samisk med røter i Kjøllefjord i Finnmark, men har budd i Paris sidan 2011.

Foto: Fartein Rudjord

Kathrine Nedrejord er forfattar, dramatikar og scenekunstnar. Ho er samisk med røter i Kjøllefjord i Finnmark, men har budd i Paris sidan 2011.

Kathrine Nedrejord er forfattar, dramatikar og scenekunstnar. Ho er samisk med røter i Kjøllefjord i Finnmark, men har budd i Paris sidan 2011.

Foto: Fartein Rudjord

4167
20241108
4167
20241108

Roman

Kathrine Nedrejord:

Sameproblemet

Oktober

Medan eg skriv dette, høyrer eg i ei nyheitssending at mange politikarar no ønskjer å følgje opp arbeidet Sannings- og forsoningskommisjonen presenterte våren 2023, med ei felles orsaking i Stortinget. Kommisjonen kartla og avdekte statens omfattande assimileringspolitikk mot samar, kvenar og skogfinnar gjennom tusen år. Ikkje alle partia stiller seg bak dette ønsket. Det viser at Sameproblemet, som no er brageprisnominert, er ei aktuell og relevant bok.

Vi som står utanfor minoritetssamfunna, tenkjer gjerne: «Endeleg får desse gruppene si fortente oppreising. Det er godt det er slutt på overgrep og urett.» Nedrejord og andre forfattarar frå nord syner oss at vi tar feil. Dette er slett ikkje historie. Krasse motsetningar mellom storsamfunn og minoritet ulmar framleis, rasismen lever.

Og endå verre: Undertrykkinga har vore så omfattande gjennom så lang tid at konsekvensane er uopprettelege.

Personleg og politisk

Marie bur med mann og spedborn i Frankrike då meldinga kjem om at mormora, àhkku, er død. Etter litt nøling – kan ho dra frå babyen? – reiser ho heim, til Finnmark og gravferdsførebuing. Det er lenge sidan sist. Banda til familien er ikkje kutta heilt, men Marie har flykta til eit anna land og eit anna språk. Kva har ho flykta frå? Djupast sett frå sjølve sameproblemet.

Tittelen siktar til både det strukturelle, det samfunnsmessige og Maries personlege utfordringar rundt etnisitet. Som frilansjournalist har ho hatt ein vag idé om å skrive noko om bakgrunnen sin. Til no har ho ikkje lykkast. Attersynet med det heimlege vekkjer kjensler og minne – og skrivetrong.

Nettopp livet til mormora, den samiske livsforma, blir det ho ønskjer å nedfelle i skrift.

I byrjinga av lesinga spør eg meg fleire gonger om dette er ein roman – er det ikkje meir av eit saksinnlegg? Nedrejord utbasunerer tydeleg kva ho meiner og vil med teksten. Her blir til og med nytta versalar, det må ropast om uretten. Etter kvart kjem innvendinga mi i bakgrunnen. Det politiske raseriet er kombinert med det nære og personlege på ein måte som grip sterkt. Komplekse samanhengar blir tilgjengelege også for oss som har stått på utsida av problemstillingane.

Typisk norsk

Maries slekt på morssida har hatt stor innverknad, med djupe røter i det nordsamiske kjerneområdet på Finnmarksvidda. Her har Marie halve barndomen sin, før familien flytter til kysten, der far hennar er frå. Farssida er dominert av det norske, med skjulte samiske innslag, slik det har vore i mange slekter nordpå (og mange andre stader i landet).

Maries far blir gradvis medviten om eigen etnisitet. Denne bevisstgjeringa får ein kontrast hos kjærasten Marie har som ungdom, Even. Hos han sit aksepten av det samiske langt inne, og det sprenger til slutt kjærleiksforholdet.

I ungdomsmiljøet er det heilt vanleg å slenge drit om samar. Marie er godtatt i miljøet fordi ho er så «fin», og fordi ho stort sett ikkje tar til motmæle. Når ho endeleg ytrar at ho faktisk er same sjølv, får ho til svar at ho ikkje er same på den måten, «du er jo et menneske, som oss».

Unge Marie går gjennom to motsette prosessar. Ho fjernar seg frå det samiske, men kan òg bli rasande på dei som kjem med rasistiske utsegner om folket hennar. Denne spaltinga har ikkje den vaksne Marie fridd seg frå. Til den franske mannen sin har ho fortalt så godt som ingenting om det samiske opphavet sitt.

Samiske kulturuttrykk kan halde seg kunstig i live ved hjelp av krykkjer, statleg velvilje og løyvingar. Vedtak om at samisk språk skal vere obligatorisk i skulen og nyttast på arbeidsplassar, er fint nok. Likevel blir norsk språket så fort det kjem ein ikkje-samisktalande i ei forsamling. Konsekvensane av ein tusenårig tradisjon med undertrykking tar ikkje slutt med eit stortingsvedtak.

Dette er den djupt alvorlege og tragiske bodskapen i Sameproblemet. Språka, næringsvegane, religionen, levevis i stort og smått, som heilskaplege, levande kulturar – alt saman er tapt og borte. For alltid.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast bokmeldar i Dag og Tid.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Roman

Kathrine Nedrejord:

Sameproblemet

Oktober

Medan eg skriv dette, høyrer eg i ei nyheitssending at mange politikarar no ønskjer å følgje opp arbeidet Sannings- og forsoningskommisjonen presenterte våren 2023, med ei felles orsaking i Stortinget. Kommisjonen kartla og avdekte statens omfattande assimileringspolitikk mot samar, kvenar og skogfinnar gjennom tusen år. Ikkje alle partia stiller seg bak dette ønsket. Det viser at Sameproblemet, som no er brageprisnominert, er ei aktuell og relevant bok.

Vi som står utanfor minoritetssamfunna, tenkjer gjerne: «Endeleg får desse gruppene si fortente oppreising. Det er godt det er slutt på overgrep og urett.» Nedrejord og andre forfattarar frå nord syner oss at vi tar feil. Dette er slett ikkje historie. Krasse motsetningar mellom storsamfunn og minoritet ulmar framleis, rasismen lever.

Og endå verre: Undertrykkinga har vore så omfattande gjennom så lang tid at konsekvensane er uopprettelege.

Personleg og politisk

Marie bur med mann og spedborn i Frankrike då meldinga kjem om at mormora, àhkku, er død. Etter litt nøling – kan ho dra frå babyen? – reiser ho heim, til Finnmark og gravferdsførebuing. Det er lenge sidan sist. Banda til familien er ikkje kutta heilt, men Marie har flykta til eit anna land og eit anna språk. Kva har ho flykta frå? Djupast sett frå sjølve sameproblemet.

Tittelen siktar til både det strukturelle, det samfunnsmessige og Maries personlege utfordringar rundt etnisitet. Som frilansjournalist har ho hatt ein vag idé om å skrive noko om bakgrunnen sin. Til no har ho ikkje lykkast. Attersynet med det heimlege vekkjer kjensler og minne – og skrivetrong.

Nettopp livet til mormora, den samiske livsforma, blir det ho ønskjer å nedfelle i skrift.

I byrjinga av lesinga spør eg meg fleire gonger om dette er ein roman – er det ikkje meir av eit saksinnlegg? Nedrejord utbasunerer tydeleg kva ho meiner og vil med teksten. Her blir til og med nytta versalar, det må ropast om uretten. Etter kvart kjem innvendinga mi i bakgrunnen. Det politiske raseriet er kombinert med det nære og personlege på ein måte som grip sterkt. Komplekse samanhengar blir tilgjengelege også for oss som har stått på utsida av problemstillingane.

Typisk norsk

Maries slekt på morssida har hatt stor innverknad, med djupe røter i det nordsamiske kjerneområdet på Finnmarksvidda. Her har Marie halve barndomen sin, før familien flytter til kysten, der far hennar er frå. Farssida er dominert av det norske, med skjulte samiske innslag, slik det har vore i mange slekter nordpå (og mange andre stader i landet).

Maries far blir gradvis medviten om eigen etnisitet. Denne bevisstgjeringa får ein kontrast hos kjærasten Marie har som ungdom, Even. Hos han sit aksepten av det samiske langt inne, og det sprenger til slutt kjærleiksforholdet.

I ungdomsmiljøet er det heilt vanleg å slenge drit om samar. Marie er godtatt i miljøet fordi ho er så «fin», og fordi ho stort sett ikkje tar til motmæle. Når ho endeleg ytrar at ho faktisk er same sjølv, får ho til svar at ho ikkje er same på den måten, «du er jo et menneske, som oss».

Unge Marie går gjennom to motsette prosessar. Ho fjernar seg frå det samiske, men kan òg bli rasande på dei som kjem med rasistiske utsegner om folket hennar. Denne spaltinga har ikkje den vaksne Marie fridd seg frå. Til den franske mannen sin har ho fortalt så godt som ingenting om det samiske opphavet sitt.

Samiske kulturuttrykk kan halde seg kunstig i live ved hjelp av krykkjer, statleg velvilje og løyvingar. Vedtak om at samisk språk skal vere obligatorisk i skulen og nyttast på arbeidsplassar, er fint nok. Likevel blir norsk språket så fort det kjem ein ikkje-samisktalande i ei forsamling. Konsekvensane av ein tusenårig tradisjon med undertrykking tar ikkje slutt med eit stortingsvedtak.

Dette er den djupt alvorlege og tragiske bodskapen i Sameproblemet. Språka, næringsvegane, religionen, levevis i stort og smått, som heilskaplege, levande kulturar – alt saman er tapt og borte. For alltid.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast bokmeldar i Dag og Tid.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Bjørn Olaf Johannessen er manusforfattar for ei rekkje filmar og TV-seriar. Årets roman er den tredje sidan debuten i 2017.

Bjørn Olaf Johannessen er manusforfattar for ei rekkje filmar og TV-seriar. Årets roman er den tredje sidan debuten i 2017.

Foto: Jacob Johannessen Maske

BokMeldingar

Inni er me like, men det er utanpå

Bjørn Olaf Johannessen skriv artig, men mest utanpå om det innvendige.

Odd W. Surén
Bjørn Olaf Johannessen er manusforfattar for ei rekkje filmar og TV-seriar. Årets roman er den tredje sidan debuten i 2017.

Bjørn Olaf Johannessen er manusforfattar for ei rekkje filmar og TV-seriar. Årets roman er den tredje sidan debuten i 2017.

Foto: Jacob Johannessen Maske

BokMeldingar

Inni er me like, men det er utanpå

Bjørn Olaf Johannessen skriv artig, men mest utanpå om det innvendige.

Odd W. Surén
Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Foto: Taiwan Military News Agency / Taiwan's Defense Ministry / AP / NTB

UtanriksSamfunn

Starten på ein storkrig?

For tida bur eg i eit fredeleg, demokratisk og velståande land, som risikerer å utløysa den neste storkrigen i verda.

HalvorEifring
Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Stridsvogner øver på å slå attende kinesiske landgangsstyrkar på Penghu-øyane i Taiwansundet.

Foto: Taiwan Military News Agency / Taiwan's Defense Ministry / AP / NTB

UtanriksSamfunn

Starten på ein storkrig?

For tida bur eg i eit fredeleg, demokratisk og velståande land, som risikerer å utløysa den neste storkrigen i verda.

HalvorEifring

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis