Essay

Leif Bull:

Ganske følsom til å være fra østkanten. Et essay

Cappelen Damm

Leif Bulls bok Ganske følsom til å være fra østkanten er eit essay på om lag 200 sider som presenterer drabantbyen i norsk litteratur frå slutten av 1950-åra til i dag. Utvalet er subjektivt, analysen skarp og innfallsrik. Bull flettar også inn morosame glimt frå sin eigen oppvekst.

Han voks opp i Prinsdal, gjekk på Hauketo ungdomsskole, brukte biblioteket på Holmlia og flytte som vaksen med familie attende til opphavsgrenda. Han kastar blikk attende, fortel om innvandring og rasisme, om vald og utstøyting. Sjølv voks han opp i ein ressursrik heim med hytte ved sjøen og på fjellet og ovmykje bøker i hyllene, men slike levde ein også i drabantbyen.

Bull presenterer Eva Ramms roman Støv på hjernen frå 1958, held fram med Guro Sandsdalens Dagbok frå ein drabantby frå 1972, Per Pettersons debutsamling frå 1987 Aske i munnen, sand i skoa, Seierherrene av Roy Jacobsen frå 1991, og så følgjer på rekkje og rad glimt frå romanuniversa til Axel Jensen, Dag Solstad, Tove Nilsen og fleire andre.

Eit nidportrett

Støv på hjernen skildrar kvardagen til husmora på 1950-talet som ein slags konsentrasjonsleir. Husmora er ringa inn av nådelause krav om å vaske golv og tøy, tørke støv og sylv, pusse vindauge, halde reint, lage dei beste middagane og kle ungane med kjolar og bukser som naboane kan ovundre. Og helst sy kleda sjølv og elles te seg og kle seg som dei andre. Avvik blir slått hardt ned på. Miljøet er klaustrofobisk, eit kikkarsamfunn, boka er ein visjon om eit normpress, men også eit kritisk, overstadig og underhaldande nidportrett.

Den kalde, sjellause, monotone og anonyme atmosfæren i drabantkulturen går att i mykje etterkrigslitteratur, skriv Bull, men draumen om det frie livet utanfor blokka, i skogen, i marka og på landsbygda, lever også som ein draum for dei som ønskjer seg ut av bygatene. I 1950 hadde likevel fleire forfattarar, fremst av dei Tor Jonsson, synt at grågrenda, bygdedyra og kulden langs landevegen var like nådelaus som det kvelande konformitetspresset i drabantbyen.

Sjølv om mange forfattarar teikna dystre bilete av drabantbylivet, er det klårt at moderne bustader med wc, bad og nye tekniske hjelpemiddel også reflekterte eit tryggare, betre tilvære for hundretusenvis av nordmenn. Roy Jacobsen legg ikkje skjul på dette. «Vi gjorde som alle andre her i landet, vi fikk det betre», skriv han i romanen Seierherrene. Gjennom ei forteljing om bydelen Grorud speglar romanen korleis arbeidarklassen i Noreg endra vilkåra sine. Bull kallar romanen hans eit sosialdemokratisk epos. Og drabantbyen er hovudscena, der innflyttarane kan leve eit ryddig, ordentleg og tryggare liv, som truleg også skapar lykkelegare sjeler.

Eventyrstøv

I framtidsromanen Epp frå 1965 teikna Axel Jensen eit heilt anna bilete av livet i dei høge blokkane. Her er all individualitet knust og feia vekk, det same er samkjensla og samhaldet. Også Christopher Nilsens teikneseriar gjev eit slikt marerittbilete, sjølv om det her handlar om ungdom som drikk uhemma, som rusar seg, røykjer hasj, driv hærverk og har laussleppt sex. Bull kallar Nilsen for Østensjøbyens Jane Austen, og diktaren veit å banne meir uhemma og gulpande frodig enn nokon annan norskkunnig forfattar, sjølvsagt med drabantbysjargongen som kjelde.

Dag Solstad tek også ein sentral posisjon som drabantbyskildrar, og heller ikkje han har sans for dei verdiane i kulturen som ovrar seg i blokkane. Det har derimot Anne-Cath. Vestly i sin fiksjon om bydelen Tiriltoppen, ein moderne versjon av eit Noreg i endring.

Forfattaren av Ganske følsom til å være fra østkanten identifiserer seg elles med pappaen til Aurora frå Tiriltoppen, fordi han som Auroras pappa også smør matpakker, lagar middag, hentar og leverer barna i barnehagen og er heimepappa. Og sjølv om han har valt ut bøker der dei mørke og triste fargane dominerer, strør han også eventyrstøv over blokkane i drabantbyen sin og trivst der. Heldigvis.

Karsten Alnæs

Karsten Alnæs er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.