JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

BokMeldingar

Døden som fylgjesvein

Ferdinand von Schirach skriv om livet, menneskeverd og dikting i 48 kortprosastykke.

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
Ferdinand von Schirach er forfattar og forsvarsadvokat.

Ferdinand von Schirach er forfattar og forsvarsadvokat.

Foto: Michael Mann

Ferdinand von Schirach er forfattar og forsvarsadvokat.

Ferdinand von Schirach er forfattar og forsvarsadvokat.

Foto: Michael Mann

4653
20210205
4653
20210205

Episodar

Ferdinand von Schirach:

Kaffe og sigaretter

Omsett av Sverre Dahl
Gyldendal

Samantreffet er nok tilfeldig, men tittelen på den seinaste boka til Ferdinand von Schirach minner sterkt om Coffee and Cigarettes, filmen til Jim Jarmusch frå 2003 der kaffien og røyken gjev rom for samtalane. Episodisk som denne filmen er òg Kaffe og sigaretter, 48 kortprosastykke utan openberr samanheng og i fleire sjangrar: barndomsminne, nyhende, møte med ulike menneske, dialogar, refleksjonar, lagnader, kuriosa, illgjerningar, referat frå straffesaker, frå filmar.

Blant dei lengste stykka er det fyrste, om forteljarens liv på jesuittinternatet St. Blasien i Schwarzwald frå han er ti år gamal, nesten utan kontakt med foreldra. Etter at faren døyr då guten er 15 år, kjem ei tid med angst og depresjon, som leier til eit mislukka sjølvmordsforsøk. Etter det er døden ein fylgjesvein, i forteljarens liv og i denne vesle, men sterke boka.

Mosaikk

Kva bind historiene elles saman? Det er korkje handling, personar eller tema, men forteljaren Ferdinand von Schirach: Han ser, høyrer, noterer, portretterer likt og ulikt. Mellomromma mellom stykka, ordlause fuger, gjev boka karakter av «mosaikk», som diktarkollegaen Christoph Hein kalla det i ei av bøkene sine (Horns Ende, 1985), der ulike verdsbilete og perspektiv får stå side om side utan kommentar, og der lesaren sjølv fyller ut det som manglar. Ein slik mosaikk er boka til von Schirach òg, og det gjer at boka fell mellom nokre stolar; ho er ikkje roman, ikkje novellesamling, ikkje prosadikt, ikkje essay. Tagnaden mellom stykka – og internt i dei – skapar dessutan ein melankoli.

Men boka kviler på ei anna søyle òg: synet på livet, menneskeverdet og diktinga. Von Schirach ønskjer å leggja seg tett opp til førebiletet Michael Haneke og hans kompromisslause filmar. Dei er som haikudikt for forteljaren, dei seier berre det dei vil, ikkje noko meir: «Det finnes ingen metaforer, slik det i livet heller ikke finnes noen metaforer.»

Det er ein interessant påstand. Er der ingen metaforar i livet? Språket er jo fullt av dei, er ikkje språket ein del av livet? Her er det litt av kvart å tenkja over, å fylla ut. Særleg sidan forteljaren i barndommen var synestetikar, han «såg» menneske og lukter som fargar. Og siste setninga – «Lykke er en farge og alltid bare et øyeblikk» – gjer lesaren endå meir usikker. Kan henda er film og prosa ulike når det kjem til metaforen? Sikkert er det i alle fall at von Schirach er ein forfattar som gjev korthogde, presise glimt, han fer ikkje fram med brei pensel. «Tingene er for kompliserte», som han seier, for å avvisa førestillinga om den lukkelege barndomen.

Ingen kynikar

Von Schirach er prega av arbeidet som forsvarsadvokat og dei mange gongene han har måtta sjå livet frå den andre sida av lova. Bøkene hans, som har eit stort publikum over heile verda, har gjerne handling frå straffesaker. Han trur ikkje lenger på store ord som «sanninga», «det gode», «vondskap», «skuld», «soning» eller «tilgjeving». Mennesket passar ikkje inn som anten godt eller vondt, det kan vera snart det eine, snart det andre, vi er eit ustadig vesen som dessutan snart skal døy, og ein resignasjon skin gjennom sigarettrøyken.

Men han er ikkje kynikar, han trur på moralfilosofen Epiktet og hans Lita handbok i livskunst, som han fekk av onkelen som 16-åring, og der han fann ei rettesnor han skjøna djupna i fyrst som vaksen: Endra på det du kan, godta det du må, og lær deg å skilja mellom desse sidene av livet. Men det viser seg at den stoiske roa ikkje er så enkel likevel, som i scena ved grava, der fireåringen legg kosesjiraffen i kista til faren, så han ikkje skal vera så einsam der nede. Då strekk ikkje Epiktet til, då kjem eit engasjement naturleg opp i forteljaren. Og stilt stig trua på menneskeverdet og dei som forsvarar det, fram.

Menneskeverdet har han òg i andre samanhengar gjort til si sak, ikkje utan at familiehistoria har spela ei rolle: Baldur von Schirach, ansvarleg for deportasjonen av jødane i Wien og deretter Reichsjugendführer, var bestefaren: «Kanskje er jeg også blitt den jeg er av sinne og skam over setningene og gjerningene hans.»

Ferdinand von Schirach skriv enkelt og ukunstla, noko dei tyske lesarane og kritikarane har sett pris på. Samstundes er det ingen rå prosa vi får, han er stilisert, vakker og alvorleg, og det har Sverre Dahl vist oss med den norske versjonen òg.

Christian Janss

Christian Janss er fyrste­amanuensis i tysk litteratur ved Universitetet i Oslo.

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Episodar

Ferdinand von Schirach:

Kaffe og sigaretter

Omsett av Sverre Dahl
Gyldendal

Samantreffet er nok tilfeldig, men tittelen på den seinaste boka til Ferdinand von Schirach minner sterkt om Coffee and Cigarettes, filmen til Jim Jarmusch frå 2003 der kaffien og røyken gjev rom for samtalane. Episodisk som denne filmen er òg Kaffe og sigaretter, 48 kortprosastykke utan openberr samanheng og i fleire sjangrar: barndomsminne, nyhende, møte med ulike menneske, dialogar, refleksjonar, lagnader, kuriosa, illgjerningar, referat frå straffesaker, frå filmar.

Blant dei lengste stykka er det fyrste, om forteljarens liv på jesuittinternatet St. Blasien i Schwarzwald frå han er ti år gamal, nesten utan kontakt med foreldra. Etter at faren døyr då guten er 15 år, kjem ei tid med angst og depresjon, som leier til eit mislukka sjølvmordsforsøk. Etter det er døden ein fylgjesvein, i forteljarens liv og i denne vesle, men sterke boka.

Mosaikk

Kva bind historiene elles saman? Det er korkje handling, personar eller tema, men forteljaren Ferdinand von Schirach: Han ser, høyrer, noterer, portretterer likt og ulikt. Mellomromma mellom stykka, ordlause fuger, gjev boka karakter av «mosaikk», som diktarkollegaen Christoph Hein kalla det i ei av bøkene sine (Horns Ende, 1985), der ulike verdsbilete og perspektiv får stå side om side utan kommentar, og der lesaren sjølv fyller ut det som manglar. Ein slik mosaikk er boka til von Schirach òg, og det gjer at boka fell mellom nokre stolar; ho er ikkje roman, ikkje novellesamling, ikkje prosadikt, ikkje essay. Tagnaden mellom stykka – og internt i dei – skapar dessutan ein melankoli.

Men boka kviler på ei anna søyle òg: synet på livet, menneskeverdet og diktinga. Von Schirach ønskjer å leggja seg tett opp til førebiletet Michael Haneke og hans kompromisslause filmar. Dei er som haikudikt for forteljaren, dei seier berre det dei vil, ikkje noko meir: «Det finnes ingen metaforer, slik det i livet heller ikke finnes noen metaforer.»

Det er ein interessant påstand. Er der ingen metaforar i livet? Språket er jo fullt av dei, er ikkje språket ein del av livet? Her er det litt av kvart å tenkja over, å fylla ut. Særleg sidan forteljaren i barndommen var synestetikar, han «såg» menneske og lukter som fargar. Og siste setninga – «Lykke er en farge og alltid bare et øyeblikk» – gjer lesaren endå meir usikker. Kan henda er film og prosa ulike når det kjem til metaforen? Sikkert er det i alle fall at von Schirach er ein forfattar som gjev korthogde, presise glimt, han fer ikkje fram med brei pensel. «Tingene er for kompliserte», som han seier, for å avvisa førestillinga om den lukkelege barndomen.

Ingen kynikar

Von Schirach er prega av arbeidet som forsvarsadvokat og dei mange gongene han har måtta sjå livet frå den andre sida av lova. Bøkene hans, som har eit stort publikum over heile verda, har gjerne handling frå straffesaker. Han trur ikkje lenger på store ord som «sanninga», «det gode», «vondskap», «skuld», «soning» eller «tilgjeving». Mennesket passar ikkje inn som anten godt eller vondt, det kan vera snart det eine, snart det andre, vi er eit ustadig vesen som dessutan snart skal døy, og ein resignasjon skin gjennom sigarettrøyken.

Men han er ikkje kynikar, han trur på moralfilosofen Epiktet og hans Lita handbok i livskunst, som han fekk av onkelen som 16-åring, og der han fann ei rettesnor han skjøna djupna i fyrst som vaksen: Endra på det du kan, godta det du må, og lær deg å skilja mellom desse sidene av livet. Men det viser seg at den stoiske roa ikkje er så enkel likevel, som i scena ved grava, der fireåringen legg kosesjiraffen i kista til faren, så han ikkje skal vera så einsam der nede. Då strekk ikkje Epiktet til, då kjem eit engasjement naturleg opp i forteljaren. Og stilt stig trua på menneskeverdet og dei som forsvarar det, fram.

Menneskeverdet har han òg i andre samanhengar gjort til si sak, ikkje utan at familiehistoria har spela ei rolle: Baldur von Schirach, ansvarleg for deportasjonen av jødane i Wien og deretter Reichsjugendführer, var bestefaren: «Kanskje er jeg også blitt den jeg er av sinne og skam over setningene og gjerningene hans.»

Ferdinand von Schirach skriv enkelt og ukunstla, noko dei tyske lesarane og kritikarane har sett pris på. Samstundes er det ingen rå prosa vi får, han er stilisert, vakker og alvorleg, og det har Sverre Dahl vist oss med den norske versjonen òg.

Christian Janss

Christian Janss er fyrste­amanuensis i tysk litteratur ved Universitetet i Oslo.

Ferdinand von Schirach skriv enkelt og ukunstla.

Emneknaggar

Fleire artiklar

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Samfunn

NEW YORK: Valnatta i New York kjendest som eit antiklimaks etter ei veke på reise i det som alt høyrdest ut som Trumps Amerika.

Ida Lødemel Tvedt
Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Stemninga på valmøtet i Salem var ikkje sint, men fandenivaldsk og sjølvsikker.

Foto: Ida Lødemel Tvedt

Samfunn

NEW YORK: Valnatta i New York kjendest som eit antiklimaks etter ei veke på reise i det som alt høyrdest ut som Trumps Amerika.

Ida Lødemel Tvedt
 James Rebanks på Lillehammer sist veke.

James Rebanks på Lillehammer sist veke.

Foto: Morten A. Strøksnes

Feature
Morten A. Strøksnes

Ein mann for alle årstider

LILLEHAMMER: Etter å ha skrive to svært populære bøker om landbruk og sauehald hamna James Rebanks i ei krise som førte han til eit dunvær på Helgeland.

Teikning: May Linn Clement

KommentarSamfunn
Halvor Tjønn

Tid for realitetsorientering

Valet av Donald Trump til president er ikkje noka tilfeldig ulukke, men ei fylgje av dårleg politisk handverk gjennom lang tid.

Ruslan Gorovij sender pengane han tener som artist, heim til Kyiv, der vener kjøper vedlass til ukrainarar som treng varme i vinter.

Ruslan Gorovij sender pengane han tener som artist, heim til Kyiv, der vener kjøper vedlass til ukrainarar som treng varme i vinter.

Foto: Ukrainian online sales

KrigSamfunn
Andrej Kurkov

Eit nytt lovframlegg som legg opp til at det skal bli straffbart å selje ulovleg hogd skog, vil ikkje minst råke folk i øydelagde hus.

Hello Kitty vinkar til tusenvis av tilhengarar under den årlege japanfestivalen i New York 11. mai.

Hello Kitty vinkar til tusenvis av tilhengarar under den årlege japanfestivalen i New York 11. mai.

Foto: Charles Sykes / AP / NTB

Kultur

Katten i pengesekken

Hello Kitty har blitt 50 år. Ho er turistambassadør, og ho har generert milliardar av yen. Sjølv kan ho ikkje uttale seg om kvifor folk kjøper henne.

Marita Liabø
Hello Kitty vinkar til tusenvis av tilhengarar under den årlege japanfestivalen i New York 11. mai.

Hello Kitty vinkar til tusenvis av tilhengarar under den årlege japanfestivalen i New York 11. mai.

Foto: Charles Sykes / AP / NTB

Kultur

Katten i pengesekken

Hello Kitty har blitt 50 år. Ho er turistambassadør, og ho har generert milliardar av yen. Sjølv kan ho ikkje uttale seg om kvifor folk kjøper henne.

Marita Liabø

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis