Roman

Eskil Skjeldal:

Fars hage, mors hus

Cappelen Damm

«Det var forferdelig trist, men det var først og fremst sant: Et menneske kan ikke endre et annet menneske. Det gjaldt å innse det, og slutte å håpe på kontakt.»

Dette er konklusjonen som Mikael landar på i barndomen.

Då han som vaksen mann møter i gravferda til faren, har han ikkje sett foreldra sine på 17 år. Det vert raskt klart at han har eit ustabilt sinn, og at han har vore plaga av psykisk sjukdom. Han seier: «Mye kunne gå galt i dag, jeg visste at jeg var lett å knuse. Men foreløpig var jeg altså i balanse.»

Det varer sjølvsagt ikkje. Alt før gravferda er over, smuldrar den skjøre kontrollen hans bort. Han kvervlar inn i eit kaotisk, uhandterleg sjølv, og på stutt tid spinn han ut av kontroll. Midt i vårdagane legg han seg til i senga, i mørkret. Frå sengekanten vert vi med på eit djupdykk i den særs usikre røyndomen hans.

Sakn, tvil

Dei mange tilbakeblikka viser eit livslaup som fører fram til denne mørke, urørlege våren. Oppveksten er prega av ei vag uro og eit stadig meir dominerande sakn. Foreldra står i sentrum av granskinga. Han undrar seg på om dei er glade i han. Tankane krinsar om kven han er for dei, og han saknar å verte sett som individ. Han granskar dei i løynd, men vert berre stadig meir forvirra, stundom rett ut skremd. Kven er desse menneska?

Mikaels forteljing om foreldra er prega av uvisse. Han har ingen handfaste prov på svik, men heller ikkje på at han er elska. Tvilen slit han sund. Så uviss er han på eigne observasjonar at eg som lesar vert trekt inn i tvilen. Kva har eigentleg desse foreldra gjort som er så gale?

Tvilen som knyter seg til Mikaels observasjonar, er sjølve navet i teksten. Med meir konkrete prov på omsorgssvikt hjå foreldra ville denne forteljinga ikkje vere mogeleg. Teksten gjer motstand mot eintydige svar, og lesaren vert tvinga inn i det splintra universet til Mikael.

Orda

Samanbrotet skjer mot eit bakteppe av eit ordinært liv i forstaden med kone og tre barn. Ragnhild forelska seg i han og stetta soleis lengselen hans etter å bli sett. Han seier: «Jeg kunne nå se meg selv med et annet menneskes blikk. Det hun så, det ble jeg. Det hun ville se, det ville jeg bli.»

Når han er frisk, er han ein god og omsorgsfull far. Han kjenner nærleik til barna og opplever seg sett. Men slik saka utviklar seg, er ikkje dette berre til velsigning. I ein av dei mest skakande og samstundes mest komiske episodane får Mikael ei teikning som den yngste dottera har laga av familien. Blikket til dottera manglar filteret som den vaksne har, og den direkte måten situasjonen er skildra på, gjer at i alle fall eg kjenner skjelvet heilt inn i innvolane.

Eskil Skjeldal skriv sterkt og nært om psykisk sjukdom. Depresjonen som har råka Mikael, held på å knekke familien. Både Mikael, Ragnhild og barna kjempar, men dei manglar sårt den naudsynte reiskapen. Ragnhild har klippefast tru på ordets makt og den terapeutiske verknaden av samtalen, men Mikael strittar imot. Den spontane og fysiske tilnærminga barna har til fars smerte, peikar mot ei anna løysing.

Romanen utforskar korleis vi vert definerte i samspel med andre, og korleis orda kjem til kort i kommunikasjonen mellom menneska. Det er eit ambisiøst prosjekt, og forfattaren lukkast langt på veg. I enkelte parti saknar eg djupna og den inderlege tonen som pregar teksten på sitt beste. Eg hadde òg gjerne sett eit noko fastare grep om komposisjonen. Til dømes verkar draumen som heimsøkjer hovudpersonen, noko kryptisk og unødvendig. Det er når Mikael kjempar for å verje barna sine mot dei mest destruktive sidene i seg sjølv, at forteljinga slår sterkast. Her er krafta særs treffande. Mikael taper fullstendig balansen, men teksten er solid.

Guri Sørnes

Guri Sørnes er radioteknikar og litteraturvitar.

Sidan Eskil Skjeldal er fast skribent i Dag og Tid, vert romanen hans meld av ein meldar utanfrå.