Roman

Lars
Ove
Seljestad:

Snøen stryk ut alle spor

Aschehoug

Mangt har blitt sagt og skrive om barn som tar på seg for stort ansvar, og om vaksne som har ei så stor smerte inni seg at dei ikkje maktar å vere nett det – vaksne. Lars Ove Seljestad har skrive ein sympatisk roman om viktige tema. Forteljinga sit att hos den som les, som ein klump i magen og eit trykk bak auga. Undervegs i lesinga blir eg likevel litt i tvil om alle grepa i romanen er like vellykka.

Guten i snøen

Det byrjar med ei scene, skildra så presist og tydeleg at det blir reint filmatisk: Ein gutunge syklar aleine ute i skumring og tett snødrev, farleg nær ein kaikant og i berre T-skjorta. Eit stykke bortanfor på kaia, men utanfor rekkevidde, er dei som har vore kameratane hans. I bukselomma brenn eit brev frå skulen.

Ut frå dette biletet spinn Seljestad ei soge om sorg og smerte i to generasjonar. Far er død og familien har rasa saman. Veslebror er for liten til å skjøne så mykje. Mor, som sjølv ber på store indre sår etter ein vanskeleg barndom, maktar ikkje reise seg att. Det er guten på sykkelen som må sørge for at kvardagen i denne familien ikkje går fullstendig av hengslene, han som må ta seg av broren og ymse praktiske ting. Samtidig har venene forsvunne. Gutungen er difor dobbelt einsam og utsett med altfor stort ansvar og utan nokon stad å laste av. Som så mange lojale barn sladrar han ikkje til dei (få) vaksne som verkar å bry seg. Blant mange vonde scener er desse nokre av dei som stikk mest, dei som viser kor lett og kjapt vi vaksne har det med å vende oss frå det ubehagelege når vi trur vi har fått forsikring om at «alt er berre bra».

Miljøet er eit som «arbeidarforfattaren» frå Odda kjenner godt – ein industristad med eit stort smelteverk. I nokre korte tilbakeblikk får vi sjå eit par varme møte mellom far og son, nettopp i eit slikt fabrikkmiljø.

Guten på sykkelen blir nesten viska ut der i skumringa og snøvêret. Det ytre biletet blir eit tydeleg og effektivt symbol på heile situasjonen: Han er i ferd med viske ut seg sjølv, og han står i fare for å dette utfor. Det er godt skildra, godt sett.

Dobbeltblikket

Perspektivet vekslar gjennom heile romanen, med gutens og moras perspektiv i annakvart kapittel. Dette grepet er både ein styrke og ein liten veikskap. At vi møter blikket til guten først, gjer at lesaren straks blir indignert på hans vegner. Han er trass alt berre tolv år, tenkjer ein – kvar er mor hans? Når vi så får forklaringa på kvifor ho er så makteslaus og handlingslamma, får forfattaren oss dit han vil: Vi får empati også for denne personen og blir minte om at alle menneske kjempar sine løynde kampar i livet. Ein må alltid vere forsiktig med å dømme.

Dette doble blikket fungerer slik sett etter siktemålet, men nettopp siktemålet blir samstundes noko overtydeleg. Stemma til guten er lagd i eit leie som har eit litt påståeleg uttrykk. Ordvala høyrer nok heime hos denne aldersgruppa, men blir ein tanke kunstig i ein roman for vaksne. Då eg las dei første kapitla der guten fortel, lurte eg stundom på om boka kunne ha blitt enda betre som barnebok. Med eit reindyrka barnleg perspektiv og med det vaksne blikket meir i bakgrunnen hadde bodskapen blitt mindre opplagd. Vi hadde mista det doble blikket som Seljestad så gjerne vil ha fram, men lesinga og tolkinga av boka hadde blitt meir open.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er lektor, forfattar og skribent og fast bokmeldar
i Dag og Tid.