Roman

Pia Edvardsen:

En velskapt pike

Aschehoug

Om eit par veker vaiar Pride-flagga i små bygder og store byar over heile landet vårt. Det finst opne homofile i alle bransjar, mange høgt profilerte. I tillegg har media dei seinaste åra hatt meir fokus på problema menneske av transkjønn møter, enn på det som framleis gjer det komplisert å vere homofil.

Alt dette har kanskje gjort at det er blitt ei oppfatning blant heterofile at det no er uproblematisk å vedkjenne, for seg sjølv og for omverda, ei homofil legning. Pia Edvardsen fortel oss tydeleg at dette ikkje er tilfellet. Framleis er det heterofile livet norma. Barna våre veks inn i rollemodellane til det tradisjonelle kjønnsrollemønsteret og får myriadar av små og store forventningar planta i hovudet.

Homofile er sjølvsagt akkurat like forskjellige som alle andre menneske. Nokre er ekstroverte av natur og går tidleg ut og proklamerer at dei er annleis. Meir introverte skyr alt søkjelys på eigen person. Dei rømmer frå den merksemda som det «å kome ut av skapet» framleis vekkjer, også i moderne og liberale miljø.

Frykt og skam

Pia i En velskapt pike er av den typen som ikkje vil skilje seg ut. Ikkje for alt i verda vil ho stå ope fram, ikkje for «sitt bare liv» – noko som her blir heilt konkret og ikkje ein metafor. Ho veks opp i ein vanleg familie med kjærlege foreldre på 1980- og 1990-talet. Ytre sett burde det ikkje vere noko som skulle hindre henne i å bli omfamna av nærmiljøet.

Men ho er det einaste barnet og kjenner litt ekstra på forventingar og kor vanskeleg det ville vere å bryte med desse. I skuleåra blir ein tydeleg homofil gut i klassa hetsa på det grovaste år etter år. Pia er sjølv med på det, for å skjule korleis ho eigentleg har det. I den same enkle, men presise stilen som pregar heile boka, står det: «Jeg fikk ikke til å være jente, uten at jeg forsto hvorfor, jeg forsto bare at jeg var usammenhengende.»

«Boka er spennande og godt smidd saman både språkleg og kompo­sitorisk.»

Pia møter tidleg ein hyggeleg gut som ho slår seg saman med. Han er den beste vennen hennar, og dei opplever mykje fint saman. Men sex er og blir ei liding for henne. Utruleg nok er dei saman i over ti år før det til slutt sprekk. Då rasar alt.

Ho isolerer seg og dett så langt ned i mørkeret at ho blir suicidal. Den første ho fortel sanninga om seg sjølv til, er ein sjukepleiar. Då kjem det endeleg også ut til foreldra. Dei dømmer henne sjølvsagt ikkje, men blir veldig lei seg for at ho ikkje har sagt noko før. Dette blir mest ei ny byrde for Pia, og ho trekkjer seg endå lenger vekk.

Farleg hjelp

På nettet har ho sett at det finst ein psykiater som tilbyr hjelp til homofile. Ordet «konverteringsterapi» blir ikkje nemnt i boka, men lesaren skjønar straks kva det er snakk om. Etter å ha tvilt lenge går Pia i si store naud til éin konsultasjon og så ein til. Møta er skildra på same lågmælte måten som alt anna her, men lesaren kjenner korleis det velt seg i magen: Det er jo alt det denne personen seier til Pia, som er så frykteleg feil, ikkje kjenslene hennar.

Eg vil ikkje røpe slutten, boka er spennande og svært godt smidd saman både språkleg og kompositorisk. Ordvalet er kresent, stillfarande, men effektivt. Her er også lyriske parti i skildringane av rådyra som bur i skogen ved huset til Pia. I periodar er dyra dei einaste utanfor henne sjølv ho har kontakt med. Dei vakre, frie skapningane kan stå for ein kontrast til alt som har låst seg i hovudpersonen, på grunn av kollisjonen mellom den indre naturen hennar og forventningane frå kulturen ho er fødd inn i.

En velskapt pike er ikkje ei bok som ropar høgt. Denne boka kjem utan regnbogeflagg eller oppsiktsvekkande kostyme. Men ho verkar sterkt på og i den som les henne. Ei viktig bok, ei vesentleg påminning.

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast meldar i Dag og Tid.