Roman

Tormod Haugland:

Om livet på jorda

Oktober

Tormod Haugland har ei rekkje utgivingar bak seg og har kanskje fått mest åtgaum for dei tre siste. Om livet på jorda er den tredje boka på kort tid i sjangeren autofiksjon, sjølvbiografiske romanar om Tormod som veks opp på ein gard på Radøy utanfor Bergen.

Det er ein kjensle- og sansevar ung mann vi blir kjende med. Han står i nær kontakt med miljøet rundt seg og har mykje godhug for garden, dyra der og foreldra. I (dannings)reisa ut i verda kjem dette vare sanseapparatet i møte med mangt, både tenkt og utenkt, og den unge mannen får brynt seg.

Det store spelet

Reisa ut i verda byrjar med bussturen frå heimegrenda til den vidaregåande skulen nokre mil borte. Her blir personlegdomen til den unge mannen sett i relieff både mot lærarar og andre elevar med ein annan bakgrunn enn hans eigen. Det blir snart tydeleg at den årvakne ungguten òg har mykje trass i seg. Saman med ein typisk testosteron-trigga aggresjon får desse personlege trekka av og til dumme utløp. Slik er ungdomslivet, det skal festast, det skal prøvast ut.

Ein viktig og gjennomgåande tematikk i boka er motsetninga mellom det tradisjonelle, manuelle og bokstaveleg tala jordnære, og det som vert skapt ved hjelp av industri og modernitet. Dette blir både heilt konkret og samstundes symbolsk uttrykt ved ein fabrikkprodusert genser gitt i gåve av Tormods kjærast. For jenta er genseren det finaste ho kunne gi han. For Tormod, som kjem frå eit miljø der det heimestrikka er det einaste gangbare, blir gåva så vanskeleg at ho veltar heile forholdet. Han og jenta kjem frå ulike verder. Etter kvart greier han å sjå at det eine ikkje nødvendigvis er betre enn det andre, det er berre annleis. «Den bitande bindinga til jorda» er djup og kompleks.   

Dyret i meg sjølv

Tormods tilhøve til dyra på garden er skildra så ein nesten kan lukte og høyre dei. Det er sanseleg og nært, nesten erotisk. Det vert mest som eit naturleg framhald av nærleiken til dyra når Tormod møter den mytiske huldra, eit møte som set fart på den seksuelle lengten. Sidan blir han trekt mot meir vanlege jenter, men finn ikkje heilt ut av kjærleiken. Draumen om huldra blir ståande.  

Den unge mannens veg inn i kunsten er fint skildra. Tormod eksperimenterer med både skriving og biletkunst og med musikk. Særleg er dei avsnitta gode som viser korleis han erfarer kunstverka til andre.

Innvendinga mi mot boka er at ho er noko for lang. Dei siste hundre sidene, og særleg den lange seansen med fest og drykk og køyring gjennom bygdene på Nordvestlandet, blir dryge å kome gjennom. Slike skildringar har ein lese før. Her er det ikkje berre bilmotoren som går på tomgang etter kvart.

Sett bort frå denne litt svakare siste bolken meistrar Haugland godt den krevjande sjangeren autofiksjon. Forfattaren får det sjølvbiografiske til å peike langt ut over hovudpersonen og erfaringane hans. I ein lett poetisk og vakker nynorsk, med innslag av arkaiske ordval, vekslar det sanselege og nære heile tida med vidare innsikter: «Og i mine draumar om ei lysare framtid trakka eg rundt utan å tenkje på kvar eg var på veg, medan kvelden sakte åt seg innpå meg.»

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast meldar i Dag og Tid.