Roman

Tormod Haugland:

Om søvn og mørke

Oktober

Eg skal ikkje påstå å kjenne Tormod Hauglands forfattarskap frå A til Å, men eit stykke ut i alfabetet er eg alltids, og når eg les den nye romanen hans, Om søvn og mørke, ser eg at han har gjort eit grep ved å bli sitt eige råstoff på ein måte eg ikkje har sett før. Eller før; i den førre romanen hans, Om dyr og syn (2017), var det ei liknande iscenesetjing av eige liv, slik moten har blitt etter Knausgård og alle dei andre som går i hans spor.

Haugland gjer det på sin måte. Han går inn i sin eigen barndom og stiller han i kontrast til eige vaksenliv. Det som ligg imellom, er ei utvikling frå det barnleg naive til ei reflektert haldning til det å skrive og det å leve i skrifta, slik at det oppstår ein avstand mellom det som var, og det som er. Usentimentalt, ja, og med ein sjølvironisk snert.

Episodisk

Sentralt i dette er søvn og draumar, eit indre liv der alt kan skje, liksom i rus, usensurert og fristilt frå logikk og samanheng og eit overordna medvit. I dette verkar det som Haugland er på sporet av ein poetikk som også drar inn det verkelege, det jordnære og rutineprega livet på ein slektsgard, og den kunnskapen som ligg i det nære og kvardagslege.

Framstillinga er springande og episodisk, utan ein streng kronologi. Snart er vi i Tormods barndom, snart som kunststudent i Bergen, snart som odelsgut med det ansvaret som ligg i å overta ein tungdriven gard som ikkje kastar så mykje av seg. Alt dette er med og formar Tormods identitet og sjølvbilde der spennet mellom hans eigen vilje og slektsviljen formar ein knute som strammar seg meir og meir, fram til han seier ja til å overta etter at faren blir sjuk. Dette Per Bufast-motivet er fint integrert i teksten, som også trekkjer inn noko anna knytt til søvn og draumar: søvngjengeri.

Fast og flyktig

Alt som barn går Tormod i søvne. Heime på garden passar mora på at han ikkje skader seg når han forlèt senga og går ut av rommet. Verre blir det som student i Bergen, men der treffer han A, som forstår problemet og aksepterer situasjonen. Eg er usikker på kva som ligg i dette søvngjengeriet. Prøver Haugland på subtilt vis å trekke ei linje til Hermann Broch (1886–1951) og trilogien Søvngjengerne (på norsk 1968–1969) der Broch peiker på dei historiske drivkreftene bak verdioppløysinga i mellomkrigstida? Haugland trekker også inn verdioppløysinga i lokalsamfunn i møte med ei anna tid. Og Broch var også opptatt av draumens betyding for ein indre monolog.

Nok om det. Haugland har skrive ein framifrå og innsiktsfull roman om det faste og det flyktige, reflektert og med eit skrått blikk på sitt eige liv, der ei Kafka-inspirert novelle skal vere tekstprøve til ein søknad om studieplass på Skrivekunstakademiet i Hordaland. Problemet er at teksten er skriven på ei maskin med uttørka fargeband. Så flyktig kan skrifta vere.

Oddmund Hagen

Oddmund Hagen er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.