Novelle

Stefan Zweig:

Sjakknovelle og andre tekstar

Omsett av Øystein Vidnes
Skald Forlag

I den svenske filmen Picassos Äventyr rømmer hovudpersonen frå si eiga avretting ved å teikna eit vindauga på murveggen og så klatra ut gjennom dette. Fantasien er ein farkost. Hjå Stefan Zweig kjem dette stundom fram indirekte, ved skildringa av personar som lever i eller har flykta frå eigne parallelle verder, eller som har løynde band til andre. I den første novella i denne utgåva, Sjakknovelle og andre tekstar, møter me ein reisande som ufriviljug får innblikk i, og kanskje vert involvert i, ein betent relasjon. Teksten har restar av det gotiske og romantiske i kulissar, intensitet og sterke utbrot, og samstundes kjenner ein att noko av Dostojevskij i dei destruktive kreftene som vert skildra, men melodramaet får litt vel stor prioritet.

Den neste teksten, «Brev frå ei ukjend kvinne», handlar om korleis me er synlege eller usynlege for kvarandre. Det er ein viss grad av sentimentalitet her, og melodramaet har aksjar i regien, men teksten er også gripande, og eg ser ikkje bort frå at sarte lesarar vil få fart på tårekanalane av denne novella, som, til liks med dei andre i samlinga, er skriven med suveren tryggleik og presisjon.

Inspirasjon

Den tredje teksten, «Den usynlege samlinga», hentar handlinga frå Tyskland under inflasjonen i mellomkrigstida. Ein kunsthandlar kjem i kontakt med ein gammal samlar av grafiske trykk, ein storsamlar som har laga seg noko av eit livsverk av denne kunsten. No er han blind, men samlinga er ordna slik at han på ein måte kan sjå kvart einaste trykk likevel. Trur han.

Den faktiske stoda skal eg ikkje røpa her, men det skulle ikkje undra meg om til dømes Ray Bradbury (Fahrenheit 451) eller Torgny Lindgren (I Brokiga Blads vatten og Dorés Bibel) hadde kjennskap til denne novella. Dei som meiner at kunstverk først og fremst er varer, har noko å læra av denne teksten, som både handlar om korleis kulturen, som definerer oss, vert ein salderingspost i harde tider, og om minnet som triumferer over materien. Det mest verdfulle er usynleg for alle andre enn slike som gjer ære på det. Som det heiter i eit ungt ordtak: Når krybba er tom, er det plass til Jesus.

Den nest siste novella er mest av alt ein noko febrilsk observasjon av ein lommetjuv, og nok ein gong ser eg for meg Dostojevskij som førebilete, eller lærar. Det er eit medrivande skriftstykke, men på det tidspunktet i boka er ein så merksam på at neste tekst er sjølve «Sjakknovelle» at ein ikkje har plass til anna i hovudet, så lommetjuven får ha meg unnskyldt.

Meisternovelle

«Sjakknovelle» i denne utgåva er, som eg hugsar henne, ei spennande og fascinerande forteljing og eit bilete av verda som ikkje er presentert med taktstokk og fasit. I denne novella har verdsmeisteren i sjakk same initial som den noverande, men sidan det er dei einaste fenomena dei har sams, kan ryktet om at Zweig var ein spåmann trygt dementerast. Eg vil kor som er ikkje seia meir om denne meisternovella enn at ho framleis er aktuell, og at Bileams esel har triumferande etterkommarar.

Boka er vakker og delikat, og ho høyrer til i ein serie der Skald har utvikla eigne fontar. Omsetjinga av Øystein Vidnes er framifrå, og om lesaren elles kjenner seg fanga på noko vis, og ikkje som Picasso kan teikna seg ein rømmingsveg, er permane på denne boka så rue og harde at dei kan nyttast til fil gjennom stål og betong.

Odd W. Surén

Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.