Den tapte soga
I denne boka vert vage førestillingar snudd til ei oppdagarferd.
Sakprosa
Henning Laugerud:
Reformasjon uten folk. Det katolske Norge i før- og etterreformatorisk tid.
St. Olav Forlag 2018
Gjennom skulegangen har dei fleste oppfatninga om at reformasjonen var då det norske folket velta det katolske åket or ryggen. Laugeruds bok syner det stikk motsette: Reformasjonen vart gjennomført med vald og makt mot eit folk som overalt sette seg opp imot nyordninga så lenge dei makta.
Reformer var på gang i kyrkja tidlegare. Men det store skiftet som reformasjonen gav, vart ei gedigen maktforskyving vekk frå overnasjonale storleikar. Den katolske kyrkja hadde, med innføringa av skriftkunne og regulerte ordningar for overdraging av rettar og eigedom, klart å organisere eit svært europeisk område vekk frå borgarkrigar, der folk etter folk aksepterte lov- og kontraktsregulering. Med reformasjonen braut dette systemet saman, og jamvel det tysk-romerske riket delte seg i mange fyrstedømme. Den framvoksande borgarskapen og adelen fann under statskyrkjeleg vern alliansar med fyrstar og meir og mindre mektige kongar.
Uro og ufred
Resultatet vart uro og ufred, såleis Trettiårskrigen 1618–1648. Men alt lenge før var det i mange av dei protestantiske landa stor uro og borgarkrigaktige tilstandar. Det galdt i langt større grad også Danmark–Noreg enn vi har vilja akseptere.
Her er mange nytolkingar om makttilhøve og sosial utvikling; likevel vil nok mange, som eg, meine at det mest spennande ligg i at folkelege reaksjonar og folkekulturen endeleg kjem i forgrunnen. Det norske samfunnet var ikkje utarma, i oppløysing og med ulmande konfliktar i 1536. I dette stabile samfunnet vart det såleis omfattande protestar mot utskiftinga av prestar, mot utreinskingane av kyrkjeutsmykking og fjerning av sidealter, og fleire stader kom det til prestedrap – jamvel i kyrkja.
Lesaren vert fort fanga i forteljinga om kreftene som vert konfronterte og skaper så mange konfliktar. Reformasjonen skapte ei mengd nye problem, og det måtte jo blodig makt til for å drive erkebisp Olav Engelbrektsson og tilhengjarane hans ut or landet. Likevel varte katolske skikkar lenge ved i kyrkjene; konverterte prestar dreiv gamle praksisar vidare, og det kom jamt til kryptokatolikkar i høgre samfunnslag. Truande valfarta til stader med særskilde kultgjenstandar, så som krusifikset i Røldal stavkyrkje. Der er dokumentert pilegrimsvandringar heilt fram til om lag 1850, men i løynd dei siste tiåra. Slikt var jo avgudsdyrking for lutheranarane. Nett idet katolikkane atter får fri tilgang til riket, sloknar dei siste restane av den tradisjonelle, førlutherske kristendommen.
Undergrunnsrørsle
Klårgjeringa av den underliggjande arven frå førreformatorisk tid er fascinerande. Med den kunsthistoriske bakgrunnen og breie litterære, filosofiske danninga si kan Laugerud identifisere og vise fram ei langvarig undergrunnsrørsle i norsk kulturhistorie. Medan gamle metafysiske system lever vidare i folket, vert lutherske prestar helst oppfatta som låttelege og pompøse – noko folkeeventyra fortel om. Utanom friske lesingar av kyrkjekunst er det særs interessant at Laugerud verkar vere samd med dei som ser visjonsdiktet Draumkvedet som ein motreformatorisk reaksjon. Liksom Brynjulv Alver og Georg Johannesen ser han såleis diktet helst som eit resultat av motreformatoriske freistnader, så som den til Kloster-Lasse (ca. 1538–1622).
Verdien av perspektivet til Laugerud er dobbel: Han nyttar forsking få andre har vilja setje seg inn i, så som dei omfattande arbeida til Oskar Garstein om motreformasjonen i Norden, dermed også kjelder som han forfylgjer vidare ut frå spora i slik litteratur, og han skaper eit kontrært, nytt bilete av striden om folkesjela i tidleg-moderne tid.
I ei tid då fagplanrevisjonar i skulen og mange andre tendensar stretar imot at vi skal tenkje nytt om den kultursoga som faktisk har forma oss, og halde oss i jamleg kontakt med europeisk tenking og kjensleliv, for den del, meiner eg denne boka er noko av det mest verdfulle som er utgjeve på lenge. Henning Laugerud lèt oss gni trollsplinten ut or augo.
Bjørn Kvalsvik
Nicolaysen
Bjørn Kvalsvik Nicolaysen er professor i lesevitskap ved Universitetet i Stavanger og fast skribent i Dag og Tid.
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Sakprosa
Henning Laugerud:
Reformasjon uten folk. Det katolske Norge i før- og etterreformatorisk tid.
St. Olav Forlag 2018
Gjennom skulegangen har dei fleste oppfatninga om at reformasjonen var då det norske folket velta det katolske åket or ryggen. Laugeruds bok syner det stikk motsette: Reformasjonen vart gjennomført med vald og makt mot eit folk som overalt sette seg opp imot nyordninga så lenge dei makta.
Reformer var på gang i kyrkja tidlegare. Men det store skiftet som reformasjonen gav, vart ei gedigen maktforskyving vekk frå overnasjonale storleikar. Den katolske kyrkja hadde, med innføringa av skriftkunne og regulerte ordningar for overdraging av rettar og eigedom, klart å organisere eit svært europeisk område vekk frå borgarkrigar, der folk etter folk aksepterte lov- og kontraktsregulering. Med reformasjonen braut dette systemet saman, og jamvel det tysk-romerske riket delte seg i mange fyrstedømme. Den framvoksande borgarskapen og adelen fann under statskyrkjeleg vern alliansar med fyrstar og meir og mindre mektige kongar.
Uro og ufred
Resultatet vart uro og ufred, såleis Trettiårskrigen 1618–1648. Men alt lenge før var det i mange av dei protestantiske landa stor uro og borgarkrigaktige tilstandar. Det galdt i langt større grad også Danmark–Noreg enn vi har vilja akseptere.
Her er mange nytolkingar om makttilhøve og sosial utvikling; likevel vil nok mange, som eg, meine at det mest spennande ligg i at folkelege reaksjonar og folkekulturen endeleg kjem i forgrunnen. Det norske samfunnet var ikkje utarma, i oppløysing og med ulmande konfliktar i 1536. I dette stabile samfunnet vart det såleis omfattande protestar mot utskiftinga av prestar, mot utreinskingane av kyrkjeutsmykking og fjerning av sidealter, og fleire stader kom det til prestedrap – jamvel i kyrkja.
Lesaren vert fort fanga i forteljinga om kreftene som vert konfronterte og skaper så mange konfliktar. Reformasjonen skapte ei mengd nye problem, og det måtte jo blodig makt til for å drive erkebisp Olav Engelbrektsson og tilhengjarane hans ut or landet. Likevel varte katolske skikkar lenge ved i kyrkjene; konverterte prestar dreiv gamle praksisar vidare, og det kom jamt til kryptokatolikkar i høgre samfunnslag. Truande valfarta til stader med særskilde kultgjenstandar, så som krusifikset i Røldal stavkyrkje. Der er dokumentert pilegrimsvandringar heilt fram til om lag 1850, men i løynd dei siste tiåra. Slikt var jo avgudsdyrking for lutheranarane. Nett idet katolikkane atter får fri tilgang til riket, sloknar dei siste restane av den tradisjonelle, førlutherske kristendommen.
Undergrunnsrørsle
Klårgjeringa av den underliggjande arven frå førreformatorisk tid er fascinerande. Med den kunsthistoriske bakgrunnen og breie litterære, filosofiske danninga si kan Laugerud identifisere og vise fram ei langvarig undergrunnsrørsle i norsk kulturhistorie. Medan gamle metafysiske system lever vidare i folket, vert lutherske prestar helst oppfatta som låttelege og pompøse – noko folkeeventyra fortel om. Utanom friske lesingar av kyrkjekunst er det særs interessant at Laugerud verkar vere samd med dei som ser visjonsdiktet Draumkvedet som ein motreformatorisk reaksjon. Liksom Brynjulv Alver og Georg Johannesen ser han såleis diktet helst som eit resultat av motreformatoriske freistnader, så som den til Kloster-Lasse (ca. 1538–1622).
Verdien av perspektivet til Laugerud er dobbel: Han nyttar forsking få andre har vilja setje seg inn i, så som dei omfattande arbeida til Oskar Garstein om motreformasjonen i Norden, dermed også kjelder som han forfylgjer vidare ut frå spora i slik litteratur, og han skaper eit kontrært, nytt bilete av striden om folkesjela i tidleg-moderne tid.
I ei tid då fagplanrevisjonar i skulen og mange andre tendensar stretar imot at vi skal tenkje nytt om den kultursoga som faktisk har forma oss, og halde oss i jamleg kontakt med europeisk tenking og kjensleliv, for den del, meiner eg denne boka er noko av det mest verdfulle som er utgjeve på lenge. Henning Laugerud lèt oss gni trollsplinten ut or augo.
Bjørn Kvalsvik
Nicolaysen
Bjørn Kvalsvik Nicolaysen er professor i lesevitskap ved Universitetet i Stavanger og fast skribent i Dag og Tid.
Utanom friske lesingar av kyrkjekunst er det særs interessant at
Laugerud ser
visjonsdiktet Draumkvedet som ein motreformatorisk reaksjon.
Fleire artiklar
Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.
Foto: Ole Berg-Rusten / NTB
Eit spørsmål om kontroll
I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?
Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.
Foto: Samlaget
Ein av oss
Odd Nordstoga skriv tankefullt om livet, ut frå rolla som folkekjær artist.
Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.
Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB
Nato-toppen som sa det han tenkte
Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.
President Joe Biden og visepresident Kamala Harris i august 2023. Den økonomiske politikken deira bidrog til å få ned arbeidsløysa, men inflasjonen som tok av i 2022, gjorde større inntrykk.
Foto: Evan Vucci / AP / NTB
Harris blir heimsøkt av inflasjonen
Kanskje vart presidentvalet i USA 2024 avgjort ved bensinpumpene og i matbutikkane.
Noreg er på tredjeplass i kokainbruk i Europa.
Foto: Beate Oma Dahle / NTB
– Meiningslaust å straffe sjuke
Ronny Rene Raveen, tidlegare politimann og rusmisbrukar, vil ha avkriminalisering av rusmisbrukarar og unge opp til 25 år.