Roman

Kim Leine:

Rød mann / Sort mann

Cappelen Damm

Ikkje alt er på stell med Grønlands apostel i den nye romanen til Kim Leine. Livet i og ikring den ferske kolonien Godthåb i åra 1728–1735 er hardt, folk fell frå i eino, og som Hans Egede seier på side 575, 270 år før Cormac McCarthy: «Dette er ikke et land for gamle menn.»

Kim Leine har laga boka som ein monologserie. Her kjem eit stort persongalleri til orde, og såleis får me vita det mest interessante ved dei, korleis dei tenkjer, og dermed også korleis dei ter seg for å løyna tankane sine. Slik kan det sjå ut som om boka har mange hovudpersonar, men i røynda handlar det meste om to av dei, den raude mannen, åndemanaren Aappaluttoq, og den svarte mannen (på grunn av preste­kjolen), presten Hans Egede, ein steil og stiv Luther-elev, sjenerøs med tukt og gniten på sakrament.

Kulde, sott og naud

Boka tek til med ein freistnad på å kolonisera Grønland éin gong for alle, og i éi handvending slå minst to fluger i ein smekk, idet brorparten av kolonistane vert rekrutterte frå tukthuset i København. Så står tvangsgifting i hurten og sturten for tur, før alle vert skipa over havet til eit nytt og verre liv. På Grønland ventar kulde, sott og naud, ein stabukk av ein prest, hor og drukkenskap, og innfødde som har funne ut korleis ein kan overleva i det harde klimaet, noko nybyggjarane går inn for å læra minst mogleg av. Her er ein guvernør og ein kommandant som hatar kvarandre, eit par hjelpelause hjelpeprestar, heksekunst som verkar fortreffeleg, og legekunst som ikkje verkar i det heile. Ja, medisinen er vel det fagområdet som har minst framgang i Godthåb, og slår såleis misjonen, men ikkje med mykje.

Leine skriv i eit saftig språk og auser or ein utømmeleg brønn av kunnskap, slik at boka aldri er keisam, sjølv om det er ein del longørar og litterære blindtarmar, men dei stadfester på si side det organiske inntrykket ein får av romanen. Alt er delar av ein heilskap, om enn somme element kan verka bortkasta, men for dei religiøse, som ser at sjølv han Gud har skapt mannen med brystvorter, er dette truleg noko å kjenna seg att i.

Religion

Religion er elles eit vesentleg emne i boka, både den strenge lutheranismen til Egede og det eklektiske livssynet til åndemanaren Aappaluttoq. Tilhøvet mellom dei to er merkeleg, tufta både på hat og vørdnad, og kan hende også kjærleik og vanvørdnad. Båe er skildra både i rasjonelle og prosaiske situasjonar, så vel som i det uetterrettelege og magiske. Egede har eit basketak eller to med Satan, og Aappaluttoq kan røra seg i tid og rom som ei fri ånd som ser framtid og fortid, det nære og det fjerne. Denne evna er ein premiss lesaren lyt godta som ein eigenskap ved boka, det gjer det mellom anna lettare å akseptera det sofistikerte vokabularet til Aappaluttoq, noko som elles til tider er eit trugsmål mot fiksjonen, når han nyttar ord som disposisjonar eller snakkar om kosmisk dramaturgi.

I livssynet til Aappaluttoq ser det ut til at Djevelen er ein fjerde instans i guddomen, og Egede når fram til ei liknande erkjenning, men han gjer det med eit anna sinnelag enn åndemanaren. Aappaluttoq er den kloke av dei to, han har eit elastisk sinn, stundom stoisk, men andre gonger heller kvass og syrleg. Leine har portrettert han som ein meir mangfaldig person enn Egede, og dette portrettet er kanskje den største prestasjonen i denne svære og overveldande romanen.

Odd W. Surén

Odd W. Surén er forfattar og fast bokmeldar i Dag og Tid.