Sakprosa

Åsa Linderborg:

Året med 13 måneder

Omsett av Nina Aspen
Gyldendal

Åsa Linderborg, historikar, journalist og til i fjor sommar kulturredaktør i Sveriges største avis, Aftonbladet, har gjeve ut dagboka si frå hausten 2017 til hausten 2018: Året med tretten måneder. Ho grev i kjensler og meiningar, dei er ofte motstridande. Vi er i den mest intense metootida, da mektige og kjende menn fekk skuldingar mot seg om seksuelle overgrep og trakassering, og stormen var særleg sterk i Sverige.

«Teaterchef pressade skådespelare till abort för en roll», stod det med krigstypar over heile framsida av Aftonbladet 5. desember 2017. Det er underleg at Linderborg, så vaken og kritisk i metoosamanheng, ikkje minnest kva ho skreiv i oppslaget om Benny Fredriksson, direktør ved Stockholms Stadsteater, når intervjuaren i SVT minner henne om det. «Jeg har ikke bare skrevet det, jeg har dessuten glemt det.» Fredriksson tok sitt eige liv tre månader etter offentleggjeringa av skuldingane. Linderborg erkjenner eit ansvar, og at ho må leva med dette resten av livet. Menneske rundt henne minner om at ei slik handling botnar i meir enn éi årsak.

Privat og personleg

At ho blir kritisert for å ha gått for hardt til verks, hindrar henne slett ikkje i å rope varsku om at metooavsløringane trugar rettstryggleiken, og den stemma var viktig. Ho kallar medfarten journalist Fredrik Virtanen fekk i 2017 etter skuldingar om valdtekt, det største overgrepet i svensk pressehistorie. Han mista jobben i Aftonbladet, men vann i retten da han reiste sak om ærekrenking. At han i haust igjen stod på trykk i Aftonbladet, med omtale av Bob Woodwards bok om Donald Trump, har truleg gledd også andre enn Linderborg.

Dagbøker opnar for tilgang til det private og personlege: Ho leitar etter vakkert sengetøy og bluser på Åhléns, ho elskar den altfor dyre Armani-kåpa, samtidig murrar klassemedvitet: Det er frivolt å bruke så mykje pengar på luksus. Ho inviterer oss inn til ei lang rekkje middagar, på kvite dukar på restaurant og heime hos henne, med kreps og pasjonsfrukt, med vin og champagne, iblant kjem ei setning om at vinen tok slutt for fort. Ho fryktar rynker og alderdom, ho har passert femti, tennene er ikkje sterke. Faren Leif Andersson, som mange kjenner frå den sjølvbiografiske boka Meg eier ingen frå 2007, var dårleg på tannpuss: «... hvis man ser inn i munnen min, blir klasseopphavet avslørt, i Rønnbergagatan var det ingen tannbørster.» Og dessutan ingen laken. Mor hennar, Tanja Linderborg, som seinare vart vald inn i Riksdagen for Vänsterpartiet, gjekk frå mannen og Åsa, som da var fire år. Ho kallar det urscenen i livet, i ti år budde ho hos ein far som drakk. Barndomen gjer vondt når ho «tar på den». Det skjer når mannen ho kallar P, går frå henne etter åtte år. Ho har alltid fått dei mennene ho vil ha. Like lett blir det neppe i åra som kjem.

Er det så nøye?

I samtale med dottera Amanda, som spør om det ikkje er fantastisk at kvinner reiser seg og seier at nå er det nok, svarar ho: «Jo, selvsagt! Men noen må jo skrive om rettssikkerheten og presseetikken, det er jo ingen andre som gjør det.»

Åsa Linderborg har gått inn på eit spor som gjer henne ute av stand til å sjå kva metoo til fulle betyr. Ho meiner at metoojournalistikken mest har dreia seg om opplag og klikk. Ho legg lite vekt på at han var med på å flytte viktige grenser, slik at vi kan møte kvarandre utan frykt og med respekt. Det er som om ho trekkjer på akslene: Er det så nøye, da? Denne haldninga kjem også fram når ho skriv om grensa mellom frivillig og ufrivillig sex. Ho fortel om episodar der ho har vore seksuelt pågåande og mannen motvillig. Men at også kvinner kan tafse og presse seg på, er ikkje eit argument mot endring. Så blir det logisk at ho er skeptisk til lova om samtykke, som både Sverige og Danmark har vedtatt. Det er verdt å minne om at lover også skal hjelpe oss til å endre syn og handlingar, ikkje berre vera reiskap for straff. Vi kjem ikkje langt med å hindre det høge talet på valdtekter utan haldningsendring.

Åsa Linderborg er modig som lèt oss bli vitne til at ho er tvilande, at ho trør feil, at ho saumfer og blottstiller eigne handlingar og eiga framferd. Ho rettar søkeljoset mot seg sjølv, men er heller ikkje nådig mot andre i eigen bransje. Ho vil løfte fram journalistikkens makt og medansvar.

Vi treng slike stemmer. Dette er langtfrå ei likegyldig bok, og aftonbladjournalisten har valt ei form ho veit kan nå mange. Når ho gjev ut dagboka si nærare to år etter siste notat hausten 2018, må det også vera for å vise at ho toler å stå i stormen.

Astrid Brekken

Astrid Brekken har vore programleiar i NRK og var i 1970-åra med på å skipe feministbladet Sirene.