Kulturhistorie

Alf Kjetil Walgermo:

Bibelens kvinner. Historiene som forma verda

Samlaget

Alf Kjetil Walgermo, litteraturkritikar og kulturredaktør i Vårt Land, og dessutan erklært kristen protestant, er ikkje den første som har trekt fram kvinnene i Bibelen. Kari Veiteberg gav alt i 1995 ut ei lita illustrert bok med tittelen Bibelens kvinner. Ei minnebok, kalla ho boka, men intensjonen var å få fram ein kvinneleg undertekst. Det same vil Walgermo gjere med si bok.

Med denne praktboka, rikt illustrert med bilete frå europeisk målarkunst, har han sett seg føre å trekkje fram frå halvmørkret alle kvinner som er nemnde i Bibelen, og å syne at mange har spela ei mykje større rolle – på godt og vondt – enn dei ulike evangelistane og fortolkarane har vilja innrømme dei.

Dei viktigaste namna frå Det nye testamentet (NT) kjenner vi sjølvsagt, og somme forteljingar frå Det gamle testamentet (GT), til dømes om Lots hustru, som vart til ei saltstøtte då ho snudde seg for å sjå tilbake på dei øydelagde byane Sodoma og Gomorra, og om Susanna, som nokre eldre menn lurte på når ho bada.

Men i registeret i Walgermos bok om kvinnene i Bibelen er det nærare 200 namn, dei fleste bipersonar i større historier. Enkelte spektakulære kvinnelagnader kjenner vi gjennom måleria til til dømes Artemisia Gentileschi, som blant anna har skildra Jael medan ho hamrar ein teltplugg inn i hovudet til hærføraren Sisera. Mange store kunstnarar, frå Albrecht Dürer over Rafael og Caravaggio til Paul Gauguin og Edvard Munch, har late seg inspirere av Bibelens kvinner.

Bibelens «bad girls»

Bibelens kvinner gir meir enn tittelen lovar, for forfattaren har gått gjennom ei imponerande mengd religiøs, mytisk og teologisk litteratur for å finne meir stoff om desse kvinnene enn Bibelen gir. Ei rad apokryfe skrifter og koranen fyller ut dei bibelske forteljingane, ofte òg med andre tolkingar. Alt er gjort nøye greie for med lærde tilvisingar i 529 noter samla bak. I tillegg viser Walgermo korleis forteljingane har vorte nytta med ulik vri i litteratur, film, kunst og musikk heilt opp til våre dagar. Dermed får han sagt noko om fascinasjonskrafta dei stadig har.

Dei eggjande titlane på kapitla i boka gir ein peikepinn om kva slags kvinner det er snakk om: «Skjulte urkvinner», «Fem søstrer sikrar arveretten», «Kvinner i krig», «På æra laus: Metoo i Bibelen», «Å gråte over jomfrudommen sin», «Dårleg rykte». Historiene frå GT er heftige. Dei dreier seg om sex og attrå, incest, valdtekt, svik og intrigar, grufulle drap og krig, om sterke krigsherrar og vakre, kloke og iblant intrigante kvinner som til dømes bergar Israel frå overfall og undergang, slik Judit gjer ved å myrde Holofernes. Samtidig får Walgermo sagt noko om samfunnstilhøva og ikkje minst om stoda for kvinner i desse gamle, patriarkalske landa.

I NT dominerer sjølvsagt kvinnene rundt Jesus. Dei fleste er meir kjende for moderne menneske enn kvinnene i GT, som til dømes søstrene Marta og Maria, eller kvinna som var gripen i hor, og som farisearane ville ha Jesus til å dømme. Meir ukjent er det nok at også Paulus hadde kvinnelege hjelparar, noko også Kari Veiteberg nemner. Walgermo meiner at Paulus langt ifrå var kvinnefiendtleg, slik tradisjonen vil ha det til, og framhevar at støtta frå kvinnene var naudsynte for arbeidet hans.

Spanande historier

Det er altså spanande historier om kvinner som hadde avgjerande funksjonar i soga til stammen eller landet sitt, forfattaren har trekt fram her, i ei engasjert og levande form. Og han peiker på at «den viktigaste kristne læresetninga av alle, at Jesus stod opp frå dei døde», først ble forkynt av ei kvinne, nemleg Maria Magdalena. Jesus valde å vise seg først for henne. Dette er ein peikepinn om at ho var den næraste disippelen hans, meiner Walgermo. Men dette er stort sett usynleg i verknadshistoria.

I føreordet seier han at arbeidet med Bibelens kvinner har sett djupe spor: «Dei ulike kvinnelagnadene skaper gjenkjenning, undring, entusiasme og sjokk. Mange av dei vil prege meg resten av livet.» Eg kan i alle fall underskrive den første påstanden i sitatet.

Jorunn Hareide

Jorunn Hareide er professor emerita ved Universitetet i Oslo og fast bokmeldar i Dag og Tid.