Roman

Hanne Ørstavik:

Ti amo

Oktober

Felles for mange av bøkene til Hanne Ørstavik er at dei utforskar dei viktigaste relasjonane. Forfattaren er ikkje redd for å bevege seg inn i dei inste romma, ho går inn dit potensialet for den største lykka ligg, men der også faren for den aller største sjelelege smerta alltid lurar. Kjærleiken er det vi aller mest ønskjer oss og treng, men også noko vi har djup frykt for, fordi det gjer så vondt å miste.

Ti amo er ein sjølvbiografisk roman om dei siste månadene Ørstavik fekk med ektemannen Luigi Spagnol, som døydde av bukspyttkjertelkreft i juni i år.

Heimen

«Jeg elsker deg», seier ho og han til kvarandre heile tida, som om orda har ei magisk kraft og kan lindre smerta over at livet hans snart er over. Romanen søkjer for ein stor del å skildre kjensler og sansingar som rører seg på eit ikkje-verbalt plan, i det ordlause. «En gang strakk jeg hånda ut og kjente huden din, (...) og det var å opprette en forbindelse, få kontakt, at noe lite og språkløst og kanskje veldig tidlig i meg selv, en nyfødt del, kunne kjenne hud og varme og synke ned, kjenne bunn i natten, komme hjem eller fram.»

Slike tidlege erfaringar som ordlaust sit i kroppane våre som vaksne, er vanskelege å skildre. Ørstavik strekkjer orda så langt ho kan, og ho kjem ganske langt.

Minne frå dei fire åra paret har levd saman, kjem hulter til bulter gjennom teksten, det vekslar mellom notid og fortid. Slik blir lesaren gradvis kjent med paret, det livet dei har hatt og det livet dei har no. Alt heilt i opninga får vi vite den brutale sanninga: Han har berre månader att å leve. Ho forsøker å få han til å snakke om det, men han vik unna, orkar ikkje ta inn at livet snart er slutt, klamrar seg til ei von om at det kan gå bra. Dei er på sjukehuset, eller han er der og ho heime, han kviler og ho arbeider. Ho hjelper han når han er på det sjukaste.

Skildringane av dei fysiske konsekvensane av kreft og kreftbehandling held lite attende. Det er ikkje vakkert når kroppens mange funksjonar sluttar å verke. Ørstavik rører seg heilt på grensa av ei uverdig utlevering, modellen var jo ein levande person berre nokre månader tidlegare. Forfattaren held seg likevel på rett side av grensa. Empatien og kjærleiken skin gjennom, og ikkje minst det at ho er slik ein språkets meister, reddar det heile. Prosaen er glasklår og skinande og kan minne om den italienske kunsten personane rører seg mellom.

Mot slutten av boka treffer ho ein annan mann som gjer inntrykk på henne. Det kan ho ikkje seie til han som skal døy, ho må følgje han det siste stykket.  

Inn i døden

Ti amo går langt forbi klisjeane om den trufaste partnaren som støttar og oppmuntrar ein døyande ektefelle. Sant og ærleg fortel romanen kva ein slik situasjon gjer med eit parforhold. Ein kjem ikkje nødvendigvis nærare kvarandre på slutten. Når den sjuke lever i ein tilstand på energimessig lågbluss, blir kontrasten til den som framleis er full av liv og av framtid, så stor. Det er to ulike eksistensformer. Kjærleikens band er sterkt og held eit stykke på veg, men det er heile tida ein fare for at det kan breste eller gradvis smuldre opp.

Ei innvending til slutt: Ørstaviks tekst er så open, så villig til å syne alt. Sidan utgangspunktet for heile romanen er døden som nærmar seg, burde nok lesaren ha fått vere med også heilt fram dit. Eg opplevde slutten som litt unnvikande og tam, eit brot i ein elles smertefullt sterk roman.  

Hilde Vesaas

Hilde Vesaas er forfattar, lektor og fast meldar for Dag og Tid.