Biografi

Peter Normann Waage:

I kampens glede

Aschehoug

Det er i år 100 år sidan André Bjerke vart fødd. Og ettersom dei tre bøkene som hittil har vore skrivne om Bjerke, ifølgje Peter Normann Waage, ikkje kan reknast som fullstendige biografiar, har han no laga ein til dette jubileet. Resultatet er ein murstein på over 500 sider. Men berre når det gjeld storleik. Det har vorte ei bok som er lett å lesa, utan å vera lettvint.

Eg lovar lesaren: Før ein veit ordet av det, har ein lese gjennom alle orda om denne ordkunstnaren som sjølv visste ordet av det, ja som til og med var redaktør av eit tidsskrift som heite Ordet.

Original vri

Waage har organisert stoffet på ein vellukka original måte: Ettersom Bjerke spela så mange ulike roller, har Waage skilt desse frå kvarandre og handsama dei innanfor kronologien til ekteskapa hans: I samband med ekteskapet med Mette Brun (1946–56) vert Bjerke framstilt som essayforfattar, med Henny Moan (1959–72) som poesiforfattar, og med Gerd Granholt (1972–85) som gjendiktar. Men undervegs er det eigne kapittel om alle andre av Bjerkes interesser, særleg sjakk, og vener, slik at kapitla ifølgje Waage er som overlappande takstein. Nett slike desse ekteskapa òg var.

Det er sanneleg eit stort materiale Waage har måtta halda styr på: Bjerkes privatarkiv på Riksarkivet er på over 13 hyllemeter. Bak i biografien er det ein bibliografi som dekkjer åra 1940–1983, altså om lag 40 år, som har 163 publikasjonar. Desse omfattar mellom anna 21 diktsamlingar, 8 krimbøker, 10 saksprosabøker, 2 novellesamlingar, 11 essaysamlingar, 3 humorbøker, 6 barnebøker, 2 prologsamlingar, 6 høyrespel og 21 omsetjingar og gjendiktingar.

Kulturkamp

Waage vil finna fram til kva alt dette handlar om, både i seg sjølv og i konfrontasjon med den samtidige kulturen. Vi får formidla eit inntrykk av Bjerke som ein som stadig er innblanda i såkalla kulturkampar. Tittelen på biografien, I kampens glede, skal understreka dette.

Den gongen handla det særleg om kamp mellom klassiske formale krav til lyrikk: rytme og rim og struktur, slik som sonettform versus rimlause modernistiske dikt og formlause prosadikt. Bjerke, nett som Ibsen, var velsigna med eit stort talent for å uttrykkja seg gjennom rim og i streng form. Så velsigna at det ifølgje kritikarane vart snudd til ei forbanning. Noko liknande kunne ein sagt om Mozart: Musikken kom lett og var ikkje alltid så djup som Beethovens. Bjerke sjølv spara forresten heller ikkje på forbanningar mot modernistane.

Meir generelt hadde Bjerke to hovudmotstandarar i 50-åra: sosialdemokratane, som hadde makta i landet, var avhaldsfolk og sende ut rundskriv gjennom Arbeiderbladet og NRK, og kulturradikalarane som ikkje var avhaldsfolk, men berre hadde makt i forlag og teater og skreiv i Dagbladet.

Dei første tok sikte på å byggja ein homogen folkeheim, styrt av byråkratar og ekspertar, mellom anna ved å innføra eit nytt språk: samnorsk. Bjerke, som var riksmålsmann, brukte mykje tid på denne språkstriden. Kulturradikalarane, på si side, var elitistiske modernistar som slost mot religion og åndeleg drøs og var tilhengjarar av fritt freudiansk seksualliv.

Men avstanden til kul­tur­radikalarane var langt mindre enn til sosialdemokratane. Dei første kunne Bjerke treffa på Theatercaféen. For når det gjaldt alkohol og seksualmoral, var det ingen skilnad. Bjerke avviste rett nok Marx, med utdanning som halvvegs sosialøkonom. Og Freud, som han først hadde vore interessert i, meinte han til slutt berra passa inn i kriminalromanane hans. Men han var ven med Mykle og forsvarte pornografi, slik at han slett ikkje passa inn i den verdikonservative «Annen front» til A.H. Winsnes og Asbjørn Aarnes, som støtta aktoratet i rettssaka mot Mykle.

Metafysikk

Nei, det som først og fremst skilde Bjerke ut frå kulturradikalarane, var metafysikken: Dei, lik sosialdemokratane, var positivistar og materialistar, medan Bjerke var tilhengjar av Goethe, særleg fargelæra hans, som han eksperimenterte med og skreiv om, og Rudolf Steiner og antroposofien, som drøste om åndelege dimensjonar som gjorde mennesket til meir enn ein klump materie.

Dinest skilde Bjerke seg ut ved å ha humoristisk sans, noko både sosialdemokratar, kulturradikalarar og verdikonservative mangla. Eigenleg var han meir av ein anarkist. Han gjennomførde fleire köpenickiadar ved å senda inn falske parodiske lesarbrev. Og framfor alt laga han, saman med vener, tre parodiske leksikon eller familiebøker, som framleis kan lesast: «Infanteri: Den del av det norske forsvar som foretar sin flukt til fots.» Eit peik til eigne erfaringar då han forsvarte Høytorp fort mot tyskarane i 1940.

Waage legg ikkje skjul på dei mørke sidene hos Bjerke, særleg alkoholismen heilt inn i delirium, som øydela ekteskapa hans. At han trass i dette, som vel førte til ein altfor tidleg død, klarte å få skriva så mykje, er for meg eit mirakel og hans eige beste prov på at ånda sigra over materien. Både Waage og Bjerke imponerer meg gjennom denne boka.

Arild Pedersen

Arild Pedersen er professor emeritus og fast skribent i Dag og Tid.