Lytt til artikkelen:

SAKPROSA

Jorun Solheim

Shakespeare i smuget. En reise i Bob Dylans verden

John Grieg forlag

Snart femti år etter Anthony Scadutos underhaldande biografi Dylan (1972) har den internasjonale Bob Dylan-litteraturen – akademisk, biografisk, musikkhistorisk, anekdotisk – fått eit uhøyrt omfang, og no eit nytt tilskot på norsk: Shakespeare i smuget av sosialantropologen og kvinneforskaren Jorun Solheim.

Boktittelen er frå ei verseline i «Stuck Inside of Mobile With the Memphis Blues Again» (Blonde on Blonde, 1966) som peikar mot den karnevalistiske verda i Dylans verk som opptek Solheim: «Well, Shakespeare, he’s in the alley/ With his pointed shoes and his bells». Undertittelen peikar på at boka er personleg. Forfattarskapen hennar har elles vore fagleg.

Debutalbumet

Overraskande byrjar boka med at forfattaren i 1962, den hausten ho fylte 18 år, høyrde det då ferske debutalbumet Bob Dylan: «Denne kvelden sitter vi i peisestua og prater, drikker og røyker, spiller plater. Verten har nettopp kjøpt et album av en ny og ukjent artist, han sier at dette må vi høre på. Han setter på plata, og en hes, nasal lyd fyller rommet. Den likner ikke noe jeg har hørt før.» 

Sjølv har eg aldri før høyrt om nokon i Noreg som fekk med seg debutalbumet i utgjevingsåret; det nådde knapt utanfor heimlandet USA, der det floppa. Denne sjølvbiografiske detaljen er viktig for boka. Debutalbumet, som Dylan gav ut då han var «20 år, bare litt eldre enn oss som satt der og lyttet i stua», og som for det meste rommar eldre songar skrivne av andre, har vore undervurdert og gjerne halde utanfor periodiseringa av Dylan som politisk protestsongar, anarkistisk rockar og så bortetter.

At debutalbumet har vore sjølve utgangspunktet for ei personleg oppleving og teoretisk forståing av Dylan, gjer boka til Solheim interessant på fleire plan. 

Slik gjev ho fortent merksemd til eit ufortent ukjent debutalbum som «rører ved noe uhyggelig og samtidig uavvendelig, en urolig angst som jeg ikke vet at jeg har».

Slik finn ho ein raud tråd i verka hans, utforskinga av den amerikanske songheimen, frå debuten i 1962 til Sinatra-trilogien i 2015–17, uavhengig av musikalske og andre spektakulære stilskifte. 

Slik får ho eit solid og sjølvopplevd startpunkt for den grundige, kronologiske gjennomgangen av album fram til og med 1966, med referansar til nyare songar òg. 

Slik gjev ho eit personleg bilete av eit ungt og politisk medvite miljø i Noreg i tida før gjennombrotet til den breiare ungdomskulturen; Beatles nådde VG-lista i 1963. 

AKP (m-l)

I kva for miljø fekk norske tenåringar med seg debutalbumet? Solheim er dotter av SF-gründer og Fossegrimen-redaktør Torolv Solheim og kvinnerettsadvokat og Simone de Beauvoir-omsetjar Rønnaug Eliassen, og ho gjekk sjølv heile vegen frå SUF til AKP (m-l). Difor spør ho seg: «Så hvorfor likte jeg ikke de mer åpenbare protestvisene til Dylan?»

Dels av di det «apolitiske» debutalbumet var den fyrste kjærleiken, dels av di dei «som var unge og radikale på denne tiden var opptatt av jazz og lyrikk, modernistisk kunst, nye former for teater og film, og at vi søkte oss mot kulturuttrykk som var eksperimentelle og komplekse. Vi gikk ikke for plakatkunst».

Difor sette Solheim som tjueåring særs høgt dei komplekse og litterære songane Dylan gav ut midt i 1960-åra, ikkje minst «It’s Alright Ma (I’m Only Bleeding)» (Bringing It All Back Home, 1965), som ho siterer frå i boka:

A question in your nerves is lit

Yet you know there is no answer fit

To satisfy, insure you not to quit

To keep it in your mind and not forget 

That it is not he or she or them or it 

That you belong to 

Ho kommenterer: «Hold fast på deg selv, synes disse linjene å si. Hold fast på deg selv, også når du føler at noen har funnet deg. Det er ikke dem du tilhører.» 

For delar av den amerikanske venstresida vart dei komplekse songane oppfatta som eit svik frå Dylan, i tråd med det Solheim skriv no: «Dette er ikke akkurat venstresidens yndlingsbudskap.» Det ho så legg til, er eit døme på det personlege nivået i boka: «Men det traff noe viktig i meg den gangen, som jeg ofte ønsker jeg hadde vært bedre til å leve etter. For det kunne, eller burde, ha vaksinert meg mot 1970-tallets politiske galskap.»

Fleirkulturell

Ho verkar vaksinert no, open og lite bastant i drøftingane, med fotnotar der ho nyanserer seg sjølv. Ho gjev gode døme på korleis ein ung Dylan braut opp kjønnsstereotypiane tidleg på 60-talet, samstundes som ho understrekar at ho «regner meg selv som feminist (hvilket Dylan neppe kan sies å være)». 

Er det inkje å innvenda? Jau. Ho skriv utan fordomar om den religiøse Dylan, men forenklar nok bakgrunnen hans noko, utan auge for fleirkulturaliteten hjå jødiske andre- og tredjegenerasjons innvandrarar i eit kriste Minnesota. Judaismen og Bibelen omtalar ho som ein del «av det vi kan kalle Vestens kulturtradisjon», og Dylan som «en ung hvit mann». Når ho stussar over Jesus-identifikasjonen hjå ein som «kommer fra en jødisk familie», ser det ikkje ut til å slå henne at det gjer båe to. 

Når ho spør seg kvifor den unge Dylan ikkje skreiv mot Vietnamkrigen, reknar ho det som truleg at han var lei av proteststempelet, og som usannsynleg at han ikkje tok standpunkt, men ho drøftar ikkje eit tredje alternativ: at han, lik Jimi Hendrix, stilte seg solidarisk med jamaldra landsmenn som drog i krigen.

Ein skarp lesar

Solheim understrekar at ho ikkje har litteraturvitskaplege ambisjonar, men ho er ein god lesar. Ho ser med skarpe auge på tekstane til både kjende og gløymde songar. Og ho er uredd i vurderingane. Om «My Back Pages» (Another Side of Bob Dylan, 1964) skriv ho at «det var nesten umulig å ta imot dette (ja jeg tror nesten jeg må si det) melodramatiske ordgyteriet».

Særs god er den personlege lesinga av teksten om den samansette kvinna i «Just Like a Woman» (Blonde on Blonde): «Den kvinnen som beskrives i disse linjene har jeg selv vært – opptil flere ganger.» I si attkjenning tangerer Jorun Solheim jamgamle Eldrid Lundens bruk av songteksten i diktsamlinga Gjenkjennelsen (1982). 

Dei som er kjende med verka til Dylan i fyrste helvta av 1960-åra, og interesserte i ungdomsrørslene i etterkrigstida, her heime så vel som internasjonalt, vil etter alt å døme ha glede og utbyte av å lesa boka til Jorun Solheim.

Håvard Rem

Håvard Rem er journalist
i Dag og Tid.