Laxness: Liv og lagnad i Brekkukot. Dette er ein av dei siste bøkene til Laxness, frå 1956 eller so. Kva skal ein segja? Skildringi frå barneåri der i Brekkukot, der Alfgrimur veks upp hjå beste og besta, er vedunderleg vakkert skildra.

Elles er dette ei underleg bok, og eg må segja at eg fær ikkje tak i ein Gardar Holm. Kanskje skal det vera soleis, ingen vert klok på honom. Alfgrimur har litt av Rimbaud, for å vifta med kjennskap til den store litteraturen, endåtil sko og hår høver.

Elles er boki full av utfall mot mangt og mykje, soleis mot nynorsken, som han kallar eit storlåtteleg språk fordi det har få kasus. Haleklipt, stend det um det. Elles må det islandske folket vera eit underleg eitt, dersom det er sætande det Laxness skriv, men det kan no henda han skryter litt.

Det er visseleg so at trongen til kunnskap og lærdom og framum alt skaldskap har vore stor på Island, men Laxess legg nok gjerne noko til når han talar um vanlege folks kunnskap. Forresten, folk er slik her i landet òg, dei furar og les og grundar på mangt og mykje. At det er ekte vithug som ligg bak, er sikkert.

Ein mann som Gudmundson, handelsmannen i boki, les framande språk fordi han veit det er fint og merke på daning. Elles er det ei bok um verdsens fåfengd. Men mange fine typar av gamalt folk ser me, folk som fatigdom og strev har adla.

Til slutt eit ord um språket: her vert ein atter minna um at gentility er all kunsts død. Laxness er ikkje utanpåfin. Det ligg i islendaren å singla med store namn, vera heime alle stader, slikt kan ein nordmann ikkje gjera. At Laxness har stor kjennskap til verdslitteraturen er sikkert. (…)

Eg trur eg kan gjera meg upp ein del meiningar um islendingen slik som han stig fram i Laxness’ bøker. Islendingen lever i verdi, ikkje på Island. Island er ikkje noko slutta univers. Og bygdi på Island er heller ikkje noko avgrensa univers, slik som her i Noreg.

Kvar veke trykkjer vi eit utdrag frå Olav H. Hauges Dagbok 1924–1994, Samlaget 2000.