Lytt til artikkelen:

Sakprosa

Tormod Heier, Rune Ottosen og Terje Tvedt (red.):

Libya: Krigens
uutholdelige letthet

Cappelen Damm Akademisk

Denne boka handlar om nasjonale vedtak, internasjonale bindingar og politiske saueflokkar. Ho handlar om politikarar som visste lite om krig og mindre om Libya, og om journalistar som traskar i flokk og gjentek det vesle politikarane seier til dei. Boka handlar òg om ei rørande naiv tru på at alt Noreg leverer av produkt og tenester til den fattige verda, kan definerast som gode gjerningar. Og det sjølv om produkta kjem frå Raufoss ammunisjonsfabrikk.

Mellom mars og juli 2011 sleppte norske fly nesten 600 bomber over Libya og var med på å øydeleggje landet. Kvifor? Libya: Krigens uutholdelige letthet granskar kritisk svara som blei gjevne den gongen. Eitt av dei var humanitært: Det var naudsynt å støtte opp om FN som verna libyarane mot diktatoren i landet, Muammar al-Gaddafi, fordi han rusta seg til blodbad. Eit anna svar var tryggingspolitisk: Noreg måtte vise seg som ein god alliert i Nato og stø og styrkje samarbeidet i alliansen.

Samrøystes for krig

Boka er skriven fordi desse gamle svara ikkje held vatn. Mykje ny kunnskap er komen fram. I 2016 kom rapporten til utanrikskomiteen i Det britiske underhuset der det heiter at innbyggjarane i Libya ikkje var truga av blodbad den gongen, og at stormaktene i Nato heile tida hadde som føremål å styrte Gaddafi; dei ville bli kvitt ein bråkmakar og samstundes medverke til at «den arabiske våren» utvikla seg til ein demokratisk sommar.

Denne boka er òg skriven fordi mykje ny kunnskap er utelaten frå den Libya-utgreiinga som vart tinga av Stortinget i 2017, og som vart lagd fram i september 2018. Den norske utgreiinga skil seg så mykje frå den britiske at ein ikkje skulle tru dei handla om den same krigen.

Då Stortinget bad om ei evaluering av Libya-krigen i 2017, heitte det at representantane ynskte debatt om det norske Libya-engasjementet slik at leiarane i landet kunne trekkje lærdom av det. Men evalueringa skapte ingen debatt. Solberg-regjeringa takka pent for utgreiinga og såg seg godt nøgd med Noregs innsats i Libya. I skarp kontrast til Barack Obama, som såg på Libya-engasjementet som det største mistaket i si tid som USAs president.

Dei elleve forfattarane som skriv i denne boka, ser det naudsynt å supplere utgreiinga til Stortinget. Dei fortel om korleis Stoltenberg-regjeringa, på særs kort varsel, la eit halvt dusin F-16-fly under Natos kommando i mars 2011. Dei gjer det òg klart at då regjeringa informerte Stortinget om denne avgjerda, fekk ho støtte frå alle parti. Ei nær samla presse støtta òg opp.

Dermed gjev forfattarane eit svar på kvifor den norske Libya-rapporten fall livlaus or pressa i 2018 og ikkje vart følgd av nokon debatt: Det var ein nærast massiv konsensus den gongen om at oppdraget var viktig og naudsynt. Alle partia i Stortinget røysta for krig i mars 2011.

Før året var omme, hadde denne krigen drepe Gaddafi og øydelagt Libya. Økonomien var i ferd med å falle saman. Den sosiale ordenen kollapsa. Landet glei inn i borgarkrig. Aksjonane som skulle verne sivilbefolkninga, skapte i staden kaos, naud og bortimot ein halv million interne flyktningar. I tillegg vart Nord-Afrika destabilisert, og tilhøvet til Russland og Kina prega av meir mistru og djupare fiendskap.

Mangelfull drøfting

Mot denne bakgrunnen er det få politikarar og journalistar som brenn for å opne for ein diskusjon om Noregs innsats i Libya. Ein slik debatt vil berre avsløre kor kunnskapslause leiarane i Noreg – frå regjeringa, Stortinget og den norske pressa – var den gongen, med nokre få heiderlege unnatak.

Då Stortinget sette ned ei granskingsgruppe i 2017, fekk granskarane eit svært snevert mandat, langt snevrare enn det den britiske granskingskomiteen hadde hatt. Den norske granskingsgruppa skulle berre gå gjennom grunnlaget for det norske vedtaket og vurdere innsatsen og legaliteten i operasjonane. Alt dette var godt. Men granskinga hoppa bukk over det som ikkje var så bra, slikt som krigen sjølv. Dei drøfta knapt den tvilsame opptakten til Nato-intervensjonen og dei katastrofale følgjene for heile Nord-Afrika.

Difor er Libya: Krigens uutholdelige letthet ei særs viktig bok. Ikkje fordi ho dokumenterer at norsk utanriks- og tryggingspolitikk er bygd på ein massiv konsensus; det veit vi alt. Men boka er viktig fordi ho dokumenterer konsekvensane, fordi ho spør kvifor det er slik, og fordi ho gjev fleire svar.

Boka prøver seg òg med eit konspiratorisk svar om at norske politikarar vart lurte av amerikanarar som laug for dei, og at norske journalistar var offer for ein effektiv internasjonal krigspropagandamaskin.

Fleire av forfattarane presenterer òg eit antropologisk svar som går ut på at Noregs utanrikspolitiske utsyn er fundert på eit sjølvbilete av ein fredsnasjon, og at ynsket om å verne om denne førestillinga trumfar all sunn fornuft.

Trongen til å halde fast på dette sjølvbiletet formar all annan kunnskap som politikarar og journalistar måtte ha om krig eller om land vi veit lite om. For dette sjølvbiletet fortel oss kven vi er. Det er fundamentet i den utanrikspolitiske identiteten vår.

Dersom kunnskapen om verda ikkje passar i det biletet, blir verda fortrengd, og eit stort mørke dekkjer over dei utrivelege hendingane der ute.

Torbjørn L. Knutsen

Torbjørn L. Knutsen er professor i statsvitskap ved Noregs teknisk-
naturvitskaplege universitet (NTNU).