JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kunnskap

Trengande i trong tyding

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2374
20181221
2374
20181221

Inntrengjarar i trongbudde hus vert lett oppdaga. Kan henda bed dei inntrengjande om å få ein matbit, og det er lett å få samhug med slike folk. Dei som stel mat i trengsmål, er drivne av overlevingstrong, og den trongen er ikkje nett liten. Men korleis skil me mellom trengsmål og utrengsmål? Ordtaket seier at «ein treng ikkje alt som ein trur», men kven er det då som veit kva me treng?

Stundom er det ikkje nokon tvil. Den som er pissetrengd, treng å lata vatnet. Trengd er svært råkande i denne samanhengen: Ordet målber at noko klemmer og er trongt, og det rimar godt med kjensla av å ha ei full blære. So er spørsmålet kva slags trengsle eller trong som driv taletrengde personar. Kva hender dersom talen ikkje får sleppa ut? Kjem han til å trengja seg ut gjennom huda? Det er vel ikkje anna å gjera enn å trengja ordgytarane opp i ein krok og fretta dei ut.

Jamvel om orda har temmeleg lik form, er det ikkje opplagt at adjektivet trong (‘smal, som har eller gjev liten plass’), substantivet trong (‘turft, lyst, naudsyn’), det sterke verbet trenga og det linne verbet trengja har noko med kvarandre å gjera. Å trengja seg fram og å trenga mat er då heilt ulike saker? Det sams utgangspunktet er ei indoeuropeisk rot med tydinga ‘støyta, pressa saman, plaga’. Me skjønar at trong (‘smal’) og trengja høyrer til her: Båe viser til klemming og pressing av noko slag. Substantivet trong tydde opphavleg ‘trengsle, innsnevring’, men har etter påverknad frå tysk fått tydinga ‘skort, naudsyn; indre drift’. Noko liknande har hendt verbet trenga. Men tysken har påverka målet vårt på andre måtar òg: Det lågtyske låneordet behov er godt i gang med å trengja bort ord som turft, torv og jamvel trong. Me kan trongsprøva noko, men det er vanlegare å seia behovsprøva. Tyder det at trong er hjelpetrengande?

Adjektivet trong greier seg i alle fall godt. Du kan bu trongt eller sitja trongt i det – dei to sakene heng ofte saman. Du kan òg vera trongtenkt og ha ein trong horisont, og du kan kleda deg i åletronge bukser og tronghalsa genser. Nokre trivst der det er trongt om plassen: Dei kan ikkje tenkja seg noko betre enn å sitja samantrengde kring eit trongsett bord. Andre vert tronge om brystet – kjem i andenaud – berre dei høyrer ord som folketrengsle.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Inntrengjarar i trongbudde hus vert lett oppdaga. Kan henda bed dei inntrengjande om å få ein matbit, og det er lett å få samhug med slike folk. Dei som stel mat i trengsmål, er drivne av overlevingstrong, og den trongen er ikkje nett liten. Men korleis skil me mellom trengsmål og utrengsmål? Ordtaket seier at «ein treng ikkje alt som ein trur», men kven er det då som veit kva me treng?

Stundom er det ikkje nokon tvil. Den som er pissetrengd, treng å lata vatnet. Trengd er svært råkande i denne samanhengen: Ordet målber at noko klemmer og er trongt, og det rimar godt med kjensla av å ha ei full blære. So er spørsmålet kva slags trengsle eller trong som driv taletrengde personar. Kva hender dersom talen ikkje får sleppa ut? Kjem han til å trengja seg ut gjennom huda? Det er vel ikkje anna å gjera enn å trengja ordgytarane opp i ein krok og fretta dei ut.

Jamvel om orda har temmeleg lik form, er det ikkje opplagt at adjektivet trong (‘smal, som har eller gjev liten plass’), substantivet trong (‘turft, lyst, naudsyn’), det sterke verbet trenga og det linne verbet trengja har noko med kvarandre å gjera. Å trengja seg fram og å trenga mat er då heilt ulike saker? Det sams utgangspunktet er ei indoeuropeisk rot med tydinga ‘støyta, pressa saman, plaga’. Me skjønar at trong (‘smal’) og trengja høyrer til her: Båe viser til klemming og pressing av noko slag. Substantivet trong tydde opphavleg ‘trengsle, innsnevring’, men har etter påverknad frå tysk fått tydinga ‘skort, naudsyn; indre drift’. Noko liknande har hendt verbet trenga. Men tysken har påverka målet vårt på andre måtar òg: Det lågtyske låneordet behov er godt i gang med å trengja bort ord som turft, torv og jamvel trong. Me kan trongsprøva noko, men det er vanlegare å seia behovsprøva. Tyder det at trong er hjelpetrengande?

Adjektivet trong greier seg i alle fall godt. Du kan bu trongt eller sitja trongt i det – dei to sakene heng ofte saman. Du kan òg vera trongtenkt og ha ein trong horisont, og du kan kleda deg i åletronge bukser og tronghalsa genser. Nokre trivst der det er trongt om plassen: Dei kan ikkje tenkja seg noko betre enn å sitja samantrengde kring eit trongsett bord. Andre vert tronge om brystet – kjem i andenaud – berre dei høyrer ord som folketrengsle.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.

Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.

Foto: Anna-Julia Granberg / Blunderbuss

BokMeldingar
Odd W. Surén

Orda mellom oss

Sunniva M. Roligheten, Daniel A. Wilondja og Google Translate har saman skrive ein fascinerande tekstkollasj.

Teikning: May LInn Clement

Ord om språkKunnskap
Kristin Fridtun

«Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på.»

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Foto: Ole Berg-Rusten / NTB

Samfunn
Eva Aalberg Undheim

Eit spørsmål om kontroll

I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt
Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis