For nokre år sidan var eg i Egypt saman med nokre vener. Vi såg det turistar brukar å sjå i Egypt: fantastiske gravfunn med enorm rikdom, pyramidane over døde kongar, tempel i Luxor og Abu Simbel. Etter ei tid var det ein i følgjet som byrja undre seg: «Var det noko liv før døden i det gamle Egypt», spurde han.

Det meste av det vi såg, handla om livet etter døden. Og livet etter døden var storslått, omfattande og dyrt. Dei døde fekk med seg ufattelege rikdommar frå det gamle livet inn i det nye. Og desse kostnadene var det livet før døden som betalte, dei egyptarane som enno var att i sitt fattige og slitsame liv, dei som sleit og bygde gravminne på ei ussel løn og ein like ussel kost. Slik blir dei mektige gravminna også minnesmerke over det usle livet før døden.

Døden, og livet etter døden, forsynte seg grovt av nasjonalproduktet, ville vi nok seie i vårt sosialøkonomiske språk.

Dette er ingenting nytt eller eineståande. Frå vår eiga historie kjenner vi liknande funn og gravskikkar. Vestfolddronninga som låg i Oseberghaugen hadde med seg i grava rikdommar som samtida hennar berre kunne drøyme om. Det rike dronninglivet skulle halde fram på den andre sida.

Og slik er det nesten overalt der vi finn far etter menneske. Gravfunn er av dei rikaste historiske kjeldene vi har til gamle tider. Dei rike fekk rikdommen sin med seg til det nye livet.

Men det var fleire som tok godt for seg av det som var. I dei fleste kulturar er gudshusa dei mektigaste byggverka som finst, vår tids turistmagnetar: Angkor Vat i Kambodsja, pagodar i Søraust-Asia, sikhtempelet i Amritsar, moskear frå Spania til langt inn i Asia, Nôtre Dame i Paris, Peterskyrkja i Roma, St. Paul’s Cathedral og Westminster Cathedral i London, Nidarosdomen i Trondheim ... Mellomalderkyrkja heime på Finnøy er nok den største investeringa som nokon gong er gjort på den rike øya.

Gudane bur dyrt. I tillegg krev dei offer, av mange slag: gull og grøde, dyr og menneske. Historiebøkene våre, som Bibelen og Heimskringla, er fulle av slikt.

Døden og dei mektige gudane hadde makt over mennesketanken. Dryge rekningar vart presenterte og betalte av menneske som sjølv hadde svært god bruk for det dei mura inn i svære byggverk eller la på eit kravstort altar.

Og i dag? Gudane er ei yrkesgruppe historia har fare ille med. Heile gudegrupper, som dei norrøne, er kasta på røysa. Av dei greske og romerske gudane, som eingong stod høgast i gudeverda, er det berre templa att. Dei norrøne, som bygde hov i tre, har ikkje eingong sine eige ruinar å vise til.

Katedralar blir ikkje lenger bygde på våre kantar. Vi strevar med å bevare dei vi alt har. Arkitektane byggjer arbeidskyrkjer, og det er eit politisk stridsspørsmål kven som skal ha ansvaret for dei gamle kyrkjene. Kulturminne eller gudshus?

Og livet etter døden? Det er avkonkretisert. Astronomane har lagt ned den konkrete himmelen. Det er berre tomrom der oppe. Det var ingen himmel Jesus kunne fare til på himmelfartsdagen. Og geologane har lagt ned helvetet. Det er berre glødande masse der nede. Teologane som framleis snakkar om himmel og helvete, gjev omgrepa eit åndeleg, ikkje konkret, fysisk innhald. Både Gud og djevelen er blitt utan fast adresse.

Og dette har slått ut i gravskikkane våre. Vi ærar døden ved å følgje våre kjære ut av livet med fine seremoniar, med talar, blomar og vakker musikk.

Men ingen ville i dag finne på å sende med den døde noko han eller ho skulle ha nytte av i det neste livet. Ein del trur framleis at den døde går inn i eit nytt og annleis liv. Men for mange er gravferda endeleg punktum.

Historisk sett kan vår vestlege kultur sjåast på som eit opprør og ein kamp mot makter og maktene, der mennesket, individet, har brøyta seg fram og fortrengt etablerte makter.

Denne lange kampen har gitt vinnarar og taparar. Vinnaren har vore det sjølvstendige individet, med eigne tankar. Mellom taparane har vore gudane og livet etter døden.

Livet etter døden var mykje rikare i det gamle Egypt og på Oseberg enn det er hos oss i dag. Og dei lokale gudane hadde ein langt sterkare posisjon enn våre har i dag.

Andreas Skartveit