Ord om språk
Stela showet
«Du skal ikkje stela», lyder det sjuande bodordet. Dersom alt og alle fylgde det bodet, var det ingen stuld i verda. Men so vel er det ikkje. Vindaugo kan stela mykje varme om vinteren, og TV-sjåing kan stela tid.
Nokre sender stolne augnekast, og stundom kan det verka som at den me er forelska i, har stole hjarta og hugen vår. Slik biletleg steling er utbreidd, men ikkje like alvorleg som steling i trong tyding. Fylgjeleg skal det ikkje få stela merksemda her.
Det er gamalt å nytta stela (norr. stela) om det å ta noko uløyves som høyrer andre til, men granskarane meiner at det har funnest eit anna og eldre germansk verb med denne tydinga, som er vorte borttrengt av stela (og da. stjæle, sv. stjäla, eng. steal, ty. stehlen osb.). Det borttrengde ordet kjenner me berre frå gotisk, der det har forma hlifan. Det skal koma av same rota som gresk kleptein (‘stela’), som me finn att i ord som kleptoman og kleptokrati.
Av stela kjem substantivet stuld (norr. stuldr). Det er ikkje so ofte me støyter på dette ordet i norsk. Både her og i dansk har tjuveri (el. tyveri) stole showet: Me talar jamnast om lommetjuveri, ikkje lommestuld. I svensk, derimot, er stöld vanlegare enn tjuveri, og det yr og kryr av samansetjingar med stöld, som bilstöld, fickstöld, konststöld og organstöld. Islandsk og færøysk stuldur held òg koken. I båe måla finn me det gilde ordet ritstuldur (‘litterær stuld, plagiat’).
Å småstela kan verka harmlaust, men ordtaket åtvarar oss: «Den som stel det småe, vil stela det store.» Tja, det er vel mange som har stole sylvskeier og smågodt, som aldri ville ha stole ein bil eller båt? I alle fall er det skilnad på tjuvar. Nokre er målretta og presise: Du kan verta fråstolen mobilen og ingenting anna. Andre tjuvar ribbar deg. Når me talar om slik steling, plar me skøyta på eit førefeste, jamfør rundstela, skamstela, snaustela og liknande.
Digital tilgang – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
