Vellukka lukkejeger
Mange ynskjer seg eit langt og lukkeleg liv, helst utan å måtta gå på lukkepiller. Men som ordtaket seier: «Lukka fell ikkje likt for alle.»
Nokre er ulukkesfuglar i utgangspunktet, andre rotar seg borti vonde makter som fører ulukke over dei. Nokre har hatt ein ulukkeleg barndom eller er ulukkeleg forelska, kan henda er dei komne i ulukka attpå. Ei ulukke kjem sjeldan åleine, men jamvel ulukkesfuglane kan oppleva lukkedagar og lukketreff.
Lukke (og lykke) er eit lånord som har vore med oss so lenge at det nesten er like greitt å kalla det eit arveord. Det kjem frå lågtysk (ge)lükke (‘lagnad, hell’), og me finn det i norrønt (lukka, lykka). Dansk lykke, svensk lycka og engelsk luck kjem òg frå lågtysk. I moderne tysk har ordet forma Glück, i nederlandsk geluk. Granskarane veit ikkje for visst kvar ordet kjem frå. Det ser ut til at lukke er i ætt med verbet lukka (‘stengja, slutta’) og opphavleg hadde tydinga ‘slutt, utgang’, som seinare er vorten endra til ‘god el. tenleg avslutning’. Det som skurrar ørlite grann med den tolkinga, er at ord som har grunntydinga ‘slutt’, som regel får den leie tilleggstydinga ‘daude’.
Ein kan døy i ei arbeidsulukke, bilulukke, heimeulukke eller jaktulukke, men ein kan òg sleppa uskadd frå ulukka og prisa seg lukkeleg over det. Ein kan ha lukka med seg elles òg, jamfør fiskelukke og vinnarlukke. Om ein gjer stor lukke hjå nokon, kan ein få oppleva kjærleikslukke. Men kor lenge kan ein stråla av lukke og gå rundt i lukkerus? Alle veit at lukka er uføreseieleg, og om nokon har gløymt det, finst det ein heil drøss med ordtak som minner oss på det: «Lukka er lån og inga eige.» «Lukka er snar til å snu seg.» «Lukka er som glas, ho går lett i knas.»
Dei som prøver å halda fast lukka, er med andre ord dømde til å mislukkast. Til og med om dei er vellukka? Tja, dersom alt ser ut til å lukkast for dei, kan dei nok greia å halda lukkekjensla ved lag lenge, men vanlukka råkar slike folk òg. Då finn dei ut kor gode vener dei har: «Velstand gjer vener, vanlukke røyner dei.» Kan henda er det ei lukke at me ikkje råder over lukka. Det er likevel fint å koma med lukkynske, anten dei er ærlege («Til lukke med dagen!») eller ironiske («Ha, du får ha lukke til med det.» «Lukke på reisa med det!»).
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Mange ynskjer seg eit langt og lukkeleg liv, helst utan å måtta gå på lukkepiller. Men som ordtaket seier: «Lukka fell ikkje likt for alle.»
Nokre er ulukkesfuglar i utgangspunktet, andre rotar seg borti vonde makter som fører ulukke over dei. Nokre har hatt ein ulukkeleg barndom eller er ulukkeleg forelska, kan henda er dei komne i ulukka attpå. Ei ulukke kjem sjeldan åleine, men jamvel ulukkesfuglane kan oppleva lukkedagar og lukketreff.
Lukke (og lykke) er eit lånord som har vore med oss so lenge at det nesten er like greitt å kalla det eit arveord. Det kjem frå lågtysk (ge)lükke (‘lagnad, hell’), og me finn det i norrønt (lukka, lykka). Dansk lykke, svensk lycka og engelsk luck kjem òg frå lågtysk. I moderne tysk har ordet forma Glück, i nederlandsk geluk. Granskarane veit ikkje for visst kvar ordet kjem frå. Det ser ut til at lukke er i ætt med verbet lukka (‘stengja, slutta’) og opphavleg hadde tydinga ‘slutt, utgang’, som seinare er vorten endra til ‘god el. tenleg avslutning’. Det som skurrar ørlite grann med den tolkinga, er at ord som har grunntydinga ‘slutt’, som regel får den leie tilleggstydinga ‘daude’.
Ein kan døy i ei arbeidsulukke, bilulukke, heimeulukke eller jaktulukke, men ein kan òg sleppa uskadd frå ulukka og prisa seg lukkeleg over det. Ein kan ha lukka med seg elles òg, jamfør fiskelukke og vinnarlukke. Om ein gjer stor lukke hjå nokon, kan ein få oppleva kjærleikslukke. Men kor lenge kan ein stråla av lukke og gå rundt i lukkerus? Alle veit at lukka er uføreseieleg, og om nokon har gløymt det, finst det ein heil drøss med ordtak som minner oss på det: «Lukka er lån og inga eige.» «Lukka er snar til å snu seg.» «Lukka er som glas, ho går lett i knas.»
Dei som prøver å halda fast lukka, er med andre ord dømde til å mislukkast. Til og med om dei er vellukka? Tja, dersom alt ser ut til å lukkast for dei, kan dei nok greia å halda lukkekjensla ved lag lenge, men vanlukka råkar slike folk òg. Då finn dei ut kor gode vener dei har: «Velstand gjer vener, vanlukke røyner dei.» Kan henda er det ei lukke at me ikkje råder over lukka. Det er likevel fint å koma med lukkynske, anten dei er ærlege («Til lukke med dagen!») eller ironiske («Ha, du får ha lukke til med det.» «Lukke på reisa med det!»).
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Fleire artiklar
Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.
Foto: Anna-Julia Granberg / Blunderbuss
Orda mellom oss
Sunniva M. Roligheten, Daniel A. Wilondja og Google Translate har saman skrive ein fascinerande tekstkollasj.
Teikning: May LInn Clement
«Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på.»
Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.
Foto: Ole Berg-Rusten / NTB
Eit spørsmål om kontroll
I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?
Odd Nordstoga slo gjennom som soloartist i 2004. No har han skrive sjølvbiografi.
Foto: Samlaget
Ein av oss
Odd Nordstoga skriv tankefullt om livet, ut frå rolla som folkekjær artist.
Stian Jenssen (t.v.) var alt på plass i Nato då Jens Stoltenberg tok til i jobben som generalsekretær i 2014. Dei neste ti åra skulle dei arbeide tett i lag. Her er dei fotograferte i Kongressen i Washington i januar i år.
Foto: Mandel Ngan / AFP / NTB
Nato-toppen som sa det han tenkte
Stian Jenssen fekk kritikk då han som stabssjef i Nato skisserte ei fredsløysing der Ukraina gjev opp territorium i byte mot Nato-medlemskap. – På eit tidspunkt må ein ta innover seg situasjonen på bakken, seier han.