JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

SpråkKunnskap

Vellukka lukkejeger

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2360
20210205
2360
20210205

Mange ynskjer seg eit langt og lukkeleg liv, helst utan å måtta gå på lukkepiller. Men som ordtaket seier: «Lukka fell ikkje likt for alle.»

Nokre er ulukkesfuglar i utgangspunktet, andre rotar seg borti vonde makter som fører ulukke over dei. Nokre har hatt ein ulukkeleg barndom eller er ulukkeleg forelska, kan henda er dei komne i ulukka attpå. Ei ulukke kjem sjeldan åleine, men jamvel ulukkesfuglane kan oppleva lukkedagar og lukketreff.

Lukke (og lykke) er eit lånord som har vore med oss so lenge at det nesten er like greitt å kalla det eit arveord. Det kjem frå lågtysk (ge)lükke (‘lagnad, hell’), og me finn det i norrønt (lukka, lykka). Dansk lykke, svensk lycka og engelsk luck kjem òg frå lågtysk. I moderne tysk har ordet forma Glück, i nederlandsk geluk. Granskarane veit ikkje for visst kvar ordet kjem frå. Det ser ut til at lukke er i ætt med verbet lukka (‘stengja, slutta’) og opphavleg hadde tydinga ‘slutt, utgang’, som seinare er vorten endra til ‘god el. tenleg avslutning’. Det som skurrar ørlite grann med den tolkinga, er at ord som har grunntydinga ‘slutt’, som regel får den leie tilleggstydinga ‘daude’.

Ein kan døy i ei arbeidsulukke, bilulukke, heimeulukke eller jaktulukke, men ein kan òg sleppa uskadd frå ulukka og prisa seg lukkeleg over det. Ein kan ha lukka med seg elles òg, jamfør fiskelukke og vinnarlukke. Om ein gjer stor lukke hjå nokon, kan ein få oppleva kjærleikslukke. Men kor lenge kan ein stråla av lukke og gå rundt i lukkerus? Alle veit at lukka er uføreseieleg, og om nokon har gløymt det, finst det ein heil drøss med ordtak som minner oss på det: «Lukka er lån og inga eige.» «Lukka er snar til å snu seg.» «Lukka er som glas, ho går lett i knas.»

Dei som prøver å halda fast lukka, er med andre ord dømde til å mislukkast. Til og med om dei er vellukka? Tja, dersom alt ser ut til å lukkast for dei, kan dei nok greia å halda lukkekjensla ved lag lenge, men vanlukka råkar slike folk òg. Då finn dei ut kor gode vener dei har: «Velstand gjer vener, vanlukke røyner dei.» Kan henda er det ei lukke at me ikkje råder over lukka. Det er likevel fint å koma med lukkynske, anten dei er ærlege («Til lukke med dagen!») eller ironiske («Ha, du får ha lukke til med det.» «Lukke på reisa med det!»).

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Mange ynskjer seg eit langt og lukkeleg liv, helst utan å måtta gå på lukkepiller. Men som ordtaket seier: «Lukka fell ikkje likt for alle.»

Nokre er ulukkesfuglar i utgangspunktet, andre rotar seg borti vonde makter som fører ulukke over dei. Nokre har hatt ein ulukkeleg barndom eller er ulukkeleg forelska, kan henda er dei komne i ulukka attpå. Ei ulukke kjem sjeldan åleine, men jamvel ulukkesfuglane kan oppleva lukkedagar og lukketreff.

Lukke (og lykke) er eit lånord som har vore med oss so lenge at det nesten er like greitt å kalla det eit arveord. Det kjem frå lågtysk (ge)lükke (‘lagnad, hell’), og me finn det i norrønt (lukka, lykka). Dansk lykke, svensk lycka og engelsk luck kjem òg frå lågtysk. I moderne tysk har ordet forma Glück, i nederlandsk geluk. Granskarane veit ikkje for visst kvar ordet kjem frå. Det ser ut til at lukke er i ætt med verbet lukka (‘stengja, slutta’) og opphavleg hadde tydinga ‘slutt, utgang’, som seinare er vorten endra til ‘god el. tenleg avslutning’. Det som skurrar ørlite grann med den tolkinga, er at ord som har grunntydinga ‘slutt’, som regel får den leie tilleggstydinga ‘daude’.

Ein kan døy i ei arbeidsulukke, bilulukke, heimeulukke eller jaktulukke, men ein kan òg sleppa uskadd frå ulukka og prisa seg lukkeleg over det. Ein kan ha lukka med seg elles òg, jamfør fiskelukke og vinnarlukke. Om ein gjer stor lukke hjå nokon, kan ein få oppleva kjærleikslukke. Men kor lenge kan ein stråla av lukke og gå rundt i lukkerus? Alle veit at lukka er uføreseieleg, og om nokon har gløymt det, finst det ein heil drøss med ordtak som minner oss på det: «Lukka er lån og inga eige.» «Lukka er snar til å snu seg.» «Lukka er som glas, ho går lett i knas.»

Dei som prøver å halda fast lukka, er med andre ord dømde til å mislukkast. Til og med om dei er vellukka? Tja, dersom alt ser ut til å lukkast for dei, kan dei nok greia å halda lukkekjensla ved lag lenge, men vanlukka råkar slike folk òg. Då finn dei ut kor gode vener dei har: «Velstand gjer vener, vanlukke røyner dei.» Kan henda er det ei lukke at me ikkje råder over lukka. Det er likevel fint å koma med lukkynske, anten dei er ærlege («Til lukke med dagen!») eller ironiske («Ha, du får ha lukke til med det.» «Lukke på reisa med det!»).

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.

Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.

Foto: Anna-Julia Granberg / Blunderbuss

BokMeldingar
Odd W. Surén

Orda mellom oss

Sunniva M. Roligheten, Daniel A. Wilondja og Google Translate har saman skrive ein fascinerande tekstkollasj.

Teikning: May LInn Clement

Ord om språkKunnskap
Kristin Fridtun

«Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på.»

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Foto: Ole Berg-Rusten / NTB

Samfunn
Eva Aalberg Undheim

Eit spørsmål om kontroll

I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt
Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis