«Der ein ikkje når botnen, får ein anten symja eller søkka.» Nokre ordtak seier slikt som seier seg sjølv, samstundes som me skjønar at utsegna har ei djupare meining. Det er vel tilfellet her.

Å nå botnen kan elles vera so mangt. For den som ikkje kan symja, er det tenleg å «nå botnen» i tydinga ‘ha fast grunn under føtene og hovudet over vatnet’. Elles er det leitt å nå botnen. Å nå botnen er å nå eit lågpunkt, og me veit alle at det er mykje betre å nå toppen.

Når me når noko, er me svært nær det eller meir enn det: Me er heilt innåt eller heilt framme. Dersom nokon fortel oss at dei nådde heim før regnet tok til, kan me gå ut frå at dei ikkje vart blaute. Dei som ikkje når opp til kakeboksen, må prøva å få ned boksen på anna vis eller greia seg utan kake. So det å nå noko er ikkje heilt det same som å vera nær det, men orda nå og nær er likevel nærskylde. Nå er òg i ætt med nabo (‘ein som bur nær’). I moderne norsk finst ordet berre i denne danske forma, men i landsmålstekster kan me støyta på nåbu. I stykket «Til sæters» skriv Henrik Krohn (1826–1879): «Her er til dømes tvo naabuar.» Nabo har utan tvil sigra over nåbu, og nabo har nok overtaket på granne òg.

Det me har av mat og pengar, skal helst rekka til neste gong det kjem noko inn. Me talar gjerne om å få endane til å møtast, men me kan fint seia at endane når einannan, jamfør desse ordtaka: «D’er godt når endane når i hop.» «Det gamle skal nå det nye.» Nokre av dei som når langt i livet, har god råd og treng ikkje uroa seg for endane. Men kan me dimed gå ut frå at smilen deira når opp til augo? Å (opp)nå gode resultat er visseleg betre enn å ikkje nå opp i det heile, men folk som når måla sine, misser stundom piffen. «Var dette alt?» undrast dei. Slik sett er det tenleg å setja seg uoppnåelege mål. Då har ein støtt noko å strekkja seg etter.

Nokre folk når (ut til) eit stort publikum og når fram med bodskapen sin. Tilhengjarane deira meiner radt at andre ikkje når dei til knea. Fansen skulle nok gjerne ha hatt eit nummer dei kunne nå stjernene på, men stjerner plar ikkje vera lette å nå. Nokre av dei vil sjåast, men ikkje nåast. Me kan elles nytta «nå att» om det å ta att nokon («Eg nådde dei att på brua»). Ordlaget «nå att dogga» tyder ‘stå tidleg opp’.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com