JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

SpråkKunnskap

Ikkje dårleg

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2353
20210604
2353
20210604

Når me er dårlege eller i dårleg humør, vil me helst sleppa å høyra dårlege vitsar fortalde av folk som er dårlege til å fortelja vitsar. Eller er det motsett? Kan det tenkjast at alt det dårlege til saman vert so rekorddårleg at me brest i lått?

Me kan i minsto slå fast at det som er eller går dårleg, ofte dreg andre dårlege saker etter seg. Dårlege avlingar og dårleg fangst kan gjeva folk dårleg råd, og dei som lever i dårlege kår, har radt dårlegare helse enn dei som sit betre i det. Merk likevel at me kan leva i dårlege tider utan å ha dårleg tid.

Dårleg er ikkje eit dårleg ord, men tilhøvet mellom uttale og skriftform er innfløkt. Mange av oss, til dømes me som har eit austnorsk målføre, uttalar midtbolken i ordet dårleg annleis enn me uttalar midtbolken i ord som særleg og herleg. I dårleg har me mestsom ein tjukk eller flat l, medan l-en i særleg og herleg er tynn. Kvifor er det slik? Vel, opphavleg var det ingen r i dårleg, slik det var i særleg (norr. sérligr) og herleg (frå gamalsaksisk herlik).

I norrønt finn me adjektivet dáligr (‘låk, klein, usæl; ill, vond’, jf. svensk dålig). Dette ordet kan me framleis bruka. Dåleg vêr, sova dåleg, vera dåleg kledd, eit dåleg arbeid – alt dette er korrekt nynorsk. Dei av oss som seier dårleg med tjukk l, har ein uttale som heng att frå dette gamle og r-lause ordet. Opphavet til dåleg er uvisst, men ordet kan vera i ætt med dåna og døy. I eldre dansk finn me òg dette ordet (daalig), men etter kvart kom det lågtyske adjektivet dorlik og blanda seg inn. Sistnemnde heng i hop med dåre og vart nytta i tydinga ‘tåpeleg, vanvitug’. Dansk daalig vart daarlig, og forma med r fann vegen inn i norsk. Det kvardagslege adjektivet dårleg er soleis ei ihopblanding av dåleg (‘låk, klein; ill’) og dårleg (‘tåpeleg, vanvitug’).

Kan me seia at dåleg har hamna i dårleg selskap? Eller at det står dårleg til med dåleg? Dei som nyttar dårleg i staden for dåleg, skal ikkje ha dåleg samvit, for dåleg har vore dåleg til å marknadsføra seg sjølv. Dessutan: Om me skriv dåleg, kan folk som ikkje veit betre, slumpa til å tru at me er dålege til å stava dårleg. Men det er kan henda ei dåleg orsaking. Å stava gale er i alle fall mindre farleg enn å vera dåleg skodd når ein er dåleg til beins.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Når me er dårlege eller i dårleg humør, vil me helst sleppa å høyra dårlege vitsar fortalde av folk som er dårlege til å fortelja vitsar. Eller er det motsett? Kan det tenkjast at alt det dårlege til saman vert so rekorddårleg at me brest i lått?

Me kan i minsto slå fast at det som er eller går dårleg, ofte dreg andre dårlege saker etter seg. Dårlege avlingar og dårleg fangst kan gjeva folk dårleg råd, og dei som lever i dårlege kår, har radt dårlegare helse enn dei som sit betre i det. Merk likevel at me kan leva i dårlege tider utan å ha dårleg tid.

Dårleg er ikkje eit dårleg ord, men tilhøvet mellom uttale og skriftform er innfløkt. Mange av oss, til dømes me som har eit austnorsk målføre, uttalar midtbolken i ordet dårleg annleis enn me uttalar midtbolken i ord som særleg og herleg. I dårleg har me mestsom ein tjukk eller flat l, medan l-en i særleg og herleg er tynn. Kvifor er det slik? Vel, opphavleg var det ingen r i dårleg, slik det var i særleg (norr. sérligr) og herleg (frå gamalsaksisk herlik).

I norrønt finn me adjektivet dáligr (‘låk, klein, usæl; ill, vond’, jf. svensk dålig). Dette ordet kan me framleis bruka. Dåleg vêr, sova dåleg, vera dåleg kledd, eit dåleg arbeid – alt dette er korrekt nynorsk. Dei av oss som seier dårleg med tjukk l, har ein uttale som heng att frå dette gamle og r-lause ordet. Opphavet til dåleg er uvisst, men ordet kan vera i ætt med dåna og døy. I eldre dansk finn me òg dette ordet (daalig), men etter kvart kom det lågtyske adjektivet dorlik og blanda seg inn. Sistnemnde heng i hop med dåre og vart nytta i tydinga ‘tåpeleg, vanvitug’. Dansk daalig vart daarlig, og forma med r fann vegen inn i norsk. Det kvardagslege adjektivet dårleg er soleis ei ihopblanding av dåleg (‘låk, klein; ill’) og dårleg (‘tåpeleg, vanvitug’).

Kan me seia at dåleg har hamna i dårleg selskap? Eller at det står dårleg til med dåleg? Dei som nyttar dårleg i staden for dåleg, skal ikkje ha dåleg samvit, for dåleg har vore dåleg til å marknadsføra seg sjølv. Dessutan: Om me skriv dåleg, kan folk som ikkje veit betre, slumpa til å tru at me er dålege til å stava dårleg. Men det er kan henda ei dåleg orsaking. Å stava gale er i alle fall mindre farleg enn å vera dåleg skodd når ein er dåleg til beins.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Foto Brit Aksnes

Feature

Bygde-Cinema Paradiso

STRANDEBARM: Det rører meg djupt at Bygdekinoen framleis eksisterer.

Brit Aksnes
Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Maskinist Ivar Tjøstheim med den flunkande nye bygdekinobilen og Sandvesanden på Skudenes i bakgrunnen.

Foto Brit Aksnes

Feature

Bygde-Cinema Paradiso

STRANDEBARM: Det rører meg djupt at Bygdekinoen framleis eksisterer.

Brit Aksnes
Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.

Ole Paus døydde før sjølvbiografien var ferdigskriven.

Foto: Nina Djæff

BokMeldingar
Ronny Spaans

Eit sandkorn i maskineriet

Ole Paus skriv mest om slektsbakgrunn og mindre om artistkarrieren i sjølvbiografien sin, men det forklarar likevel mennesket Ole Paus.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Eit hus i Ål kommune vart teke av jordskred under ekstremvêret "Hans" i august i fjor.

Foto: Frederik Ringnes / NTB

Samfunn
Per Anders Todal

Husforsikring i hardt vêr

Kan klimaendringane føre til at også norske heimar blir umoglege å forsikre?

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Folkerørsla for lokalsjukehusa demonstrerer mot helseføretakmodellen utanfor Stortinget i 2017.

Foto: Håkon Mosvold Larsen / NTB

Ordskifte
PerVaglum

Vestre må avslutte konflikter og beklage

«Svært mange av de 300.000 som jobber i Helse-
vesenet, merker daglig følgene av Helseforetaks-
modellen som nå videreføres av Ap og Sp.»

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal
Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Ekstreme nedbørsmengder førte til ein katastrofe i Valencia i Spania 29. oktober. Minst 217 skal ha mista livet, og dei materielle øydeleggingane er kolossale.

Foto: Susana Vera / Reuters / NTB

Samfunn

Prisen for det ville vêret

I forsikringsbransjen er det langt mellom klimaskeptikarane.

Per Anders Todal

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis