Hakk i plata er noko anna enn ei bordplate med hakk i, og når plata set i gang med det opphakka spelet sitt, kan det vera freistande å laga hakkemat av henne. I slike tilfelle er hakking noko plagsamt og øydeleggjande. Samstundes er me mange som likar elghakk, og stundom er det naudsynt å hakka hòl i isen, hakka laus noko eller nytta ugrashakka. Når noko går som hakka møk, har seljaren det gildt. Dimed er det klin hakke umogleg å seia at hakking støtt er vondt og leitt.

Verbet hakka og substantiva hakk og hakke (‘reiskap til å hakka i jord e.l. med’) er komne til oss frå lågtysk. Desse innlånte orda skal vera i ætt med dei nedervde substantiva hake («ein fiskekrok med hakar») og hake (klassisk nynorsk hoke, «få dun på haka»). Til grunn for alle desse orda ligg ei indoeuropeisk rot med tydinga ‘framstikkande krok, tann’. Ikkje uventa viser mange av hak(k)e-orda til saker som er kvasse, har taggar eller skarpe kantar, jamfør hakeparentes, hakekross, potethakke og ishakke. Dersom alle framlegga frå ein møtelyd har store hakar ved seg, er faren stor for at saksførehavinga hakar seg opp.

Verbet hakka nyttar me fyrst og fremst om å hogga eller pikka på eller i noko gong på gong, gjerne med ein kvass reiskap (eller med tennene, jf. «hakka tenner»). Nokre hakkar grønsaker so snøgt at folk får hakeslepp. Ja, med ein god hakkekniv og ei god hakkefjøl går det unna, men hakkespetten er vel hakket snøggare same kva? Finhakka eller grovhakka lauk finn me i mang ein rett, og me skal ikkje gløyma hakkebiffen og hakkepølsa. Men kor ofte kjem hakkekyllingen på middagsbordet?

Her snuddar me borti den leie hakkinga att. Høner kan finna på å hakka på kvarandre, og me ser det same i andre dyreflokkar: Dei har lett for å skipa ei fast rangordning, og det er ofte so at dei med høg status fritt kan plaga og gå til åtak på dei med lægre status. Hakkelova, kallar me det, og hakkekyllingen er armingen som jamt vert hakka på. Folk òg hakkar på einannan, so hakkekylling viser ofte til eit menneske. Om to personar er hakkande sinte på kvarandre, kan me seia at dei held på å hakka ut augo på einannan. Me greier nok ikkje å få folk til å halda opp med denne hakkinga, men det kan likevel vera freistande å ropa at no får det fanden hakke meg vera nok!

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com