Søpla er eit tilleggsprodukt, eit tillegg til det vi eigentleg driv med. Og ho er ei historisk kjelde som fortel om den kulturen som skapte henne.

Vistehola på Nord-Jæren har vore bustad for menneske i tusenvis av år. Møddinghaugen, det oppsamla kjøkkenavfallet som dei kasta utanfor hola, er den beste kjelda til livet der. Denne haugen fortel om mat og livsvilkår.

Under utgraving i Oslo er det funne ein gammal do. Det som ligg der, fortel same historia, om ville dyr og matvokstrar i tida.

I gamle flintbrot ligg det forkasta fliser som fortel om teknikken ved å lage flintøksar. Og arkeologar har gjort det til eit prestisjefylt fag å grave i søpla frå fortida, i knuste krukker og glas. Nye søppelfunn kan endre historia.

Søpla har vore ein trufast følgjesvein for mennesket gjennom historia. Så lenge menneska budde spreitt, tok naturen mot den vesle søpla som kom, utan å mukke.

Då vi flytte saman for å bu tettare, og dessutan byrja med industri, dukka søpla opp som politisk problem og trengde seg inn historia. Alle byar med ein viss storleik slit i dag med søppelhandtering og veksande søppelfjell. Og naturen knurrar. Dette maktar han ikkje.

Plast er eit ungt produkt i historia. No fyller det opp på sjø og på land og trugar dyreliv overalt.

No er plasten eit problem. Nyleg var han ein suksess som fossa inn i kvardagen vår.

Den kjemiske kunnskapen vår og industrien skaper utriveleg søppel, stoff som er farlege og må takast forsvarleg vare på når dei ikkje er i bruk lenger. På Austlandet har vi eit deponi, ein trygg lagringsplass for slike farlege saker, på Langøya i Oslofjorden. Det deponiet er no fullt, og det må finnast ein ny trygg plass for slik lagring. Gruvegangane etter sementproduksjonen i Brevik er lanserte. Og brevikingane går i protesttog. Denne søpla vil dei ikkje ha hos seg.

Frigjeringa av atomkrafta var ei storhending i historia, til godt eller til vondt. Den nye bomba var éin ting, den grenselause tilgangen på billeg energi noko anna.

Men desse atomkraftverka produserer den farlegaste søpla historia har sett. Og dette atomavfallet er farleg nesten til evig tid. Korleis skal vi lagre det? Og kvar?

Inga gyldig løysing er funnen for denne farlege søpla. Og ingen vil ha søpla hos seg. Protestane kjem automatisk når nye lagringsstader blir lanserte. Denne søpla, som alt finst i store mengder, blir i dag lagra litt her og der, førebels.

Universet har alltid vore ein freda plass. Universet kunne i ro og fred stelle med sitt.

Heilt nyleg er dette endra. Menneska har trengt seg inn der, med sin teknologi og si vitelyst. Vi har vitja den første grannen i rommet og lagt søppel der. Og vi ser ut til å vere på veg til fleire.

Og vi har tatt søpla vår med oss. Søppel ser ut til å vere eit nødvendig produkt av all menneskeleg aktivitet.

I himmelrommet rundt jorda driv det kassert skrot, søppel, satellittdelar som er uttente.

Generalar i stormaktene førebur seg på krig i himmelrommet. Ved å skyte ned satellittane til fienden kan det skapast stor ugreie hos dei. Svært mykje kommunikasjon av alle slag går via satellitt.

Kinesarane har alt gjort det, på ein øvingssatellitt. Amerikanarane, og sikkert andre, følgde med på prøveskytinga.

Om det blir meir av dette, vil skrotmengda, søpla, i himmelrommet auke.

Og det er ikkje ufarleg. Romskip og satellittar ferdast i stor fart. Ein kollisjon med romsøppel kan bli katastrofal.

Alle stormakter følgjer med på kva som skjer i rommet, kvar det farlege skrotet finst. Det blir varsla om romsøppel, slik det blir varsla om farlege grunnar på sjøen.

Så er også himmelrommet, som det siste søppelfrie området, blitt forsøpla.

Andreas Skartveit