Lytt til artikkelen:

Wo man singt, da lass dich ruhig nieder;

böse Menschen haben keine Lieder.

Dette var ein del av tyskpensumet på gymnaset. «Der ein syng, er det trygt å vere. Vonde menneske syng ikkje», siterte tyskboka etter ein tysk diktar.

Vi hadde problem med sitatet. Det var kort etter krigen, og dei syngjande og marsjerande tyske soldatane var framleis levande i minnet, i det minste for meg som hadde ei tysk festning som næraste granne under heile krigen. Dei tyske soldatane song mykje, i alle fall første åra av krigen. Så enkelt som den tyske diktaren ville ha det til, var det ikkje med songen, meinte vi.

For vi song mykje, vi òg, på skulen, på søndagsskulen, på turar, på bedehuset, heime, kor som helst.

Bak kontorpulten min er det ei eiga bokhylle som langt på veg er fylt med songbøker som kona og eg har hatt med oss gjennom barndom og ungdom. Alle er der ikkje, men dei er mange likevel. Dei er eit sentralt stykke norsk kulturhistorie som fortel om forfedrane våre og songen deira, det dei song.

Her er klassikaren Mads Bergs songbok, på nynorsk og bokmål. Vår bokmålsutgåve er frå 1970, nynorskutgåva frå 1940. Den siste fortel at samla opplag i 1940 var 422.000. Kva det var i 1970, står det ingenting om, men vår utgåve er 3. opplag av 25. reviderte utgåve. Samla opplag i 1970 må ha lege rundt millionen. Det vart sunge i landet.

Ved sida av Mads Berg står Alvestads Norsk songbok, utgjeven av Norsk Folkehøgskulelærarlag, trykt i 1948, med mitt namn innskrive på første sida, datert 30. august 1951. Eg hadde byrja på gymnaset og fått pålegg om å kjøpe denne boka. Ho var nødvendig og høyrde til. Den norske songskatten var å finne her. Og vi skulle syngje.

Ved sida av Alvestad står ei anna songbok for folkehøgskulen, utgitt av same lærarlaget. Dei song nok mykje på folkehøgskulen, to ulike songbøker måtte til.

Og så ligg her to salmebøker, Landstads salmebok og Nynorsk salmebok, som saman regjerte salmesongen i landet i mange tiår, etter Kingo, fram til vår tids salmebokrevisjon. Dei bar med seg den europeiske salmeskatten, etter kvart med norsk, først og fremst nynorsk, påfyll.

Den kyrkjepolitiske konkurrenten her var bedehussongboka, Sangboken. Ho var lettare, mindre Bach og meir Lina Sandell. Her var mange songar frå ulike amerikanske og engelske kyrkjesamfunn, også frå vekkingsrørsler. Og mange svenske songar kom med, også komponistar som Oscar Ahnfeldt. Sangboken fortalde om kulturstraumar, som salmeboka gjorde det.

Sangboken frå bedehuset rakk ikkje fram til bokhylla bak kontorpulten min. Ho vart borte på vegen, som songboka for den kristne lagsrørsla også vart. Og speidarsongboka til kona mi.

Songboksamlinga fortel kven vi var, og kvar vi kom frå. Det er mange velbrukte songbøker som aldri kom i våre hender, og som difor ikkje er å finne i bokhylla mi. Vi var ikkje i forsamlingane der desse bøkene vart nytta. Deira songar var ikkje våre.

Pinserørsla hadde eiga songbok, Zions sanger. Frelsesarmeen hadde òg ei bok for songskatten sin. Dei hadde dei friskaste melodiane. «Kvifor skal djevelen ha dei beste melodiane?» spurde William Booth, grunnleggjaren. Så fekk han fart på musikken.

Arbeidarrørsla var full av song, med eigne songbøker. Dit kom eg for seint, og dei bøkene er ikkje her.

Då eg skreiv ei lita bok om meieria heime på Finnøy, oppdaga eg at meierifolket hadde eiga songbok, innkjøpt av Finnøy meieri. Ho er heller ikkje her.

Det kan sjå ut til at songboka var ein identitetsbyggjar, ei revirmarkering i ein pågåande kulturkamp, ei forteljing om kven ein var. Slik vart ho også ein historieskrivar.

Og slik er kanskje den vesle bokhylla bak skrivepulten min ei forteljing om kven eg var, medan bøkene som ikkje rakk fram til denne bokhylla, fortel kva som har hendt på vegen, kven eg vart.

Slik sett fortel denne bokhylla eit stykke norsk historie, og eit stykke personleg historie.

Andreas Skartveit