Mor og far var jamgamle, fødde på ettervinteren 1908, på små gardar på kvar si vesle øy i Ryfylke: Byre og Skartveit. Dei hadde elleve søsken kvar som levde opp.

Rikdom fanst knapt på dei kantar, men fattigdommen grodde friskt. Besteforeldra mine, på begge sider, var ikkje fattige om vi ser på tida. Relativt sett er det nok meir korrekt å kalle dei velståande, utan at velstanden akkurat skin og glitrar.

Når dei store ungeflokkane skulle ut i verda, var det ikkje mykje hjelp å få heimanfrå. For det store fleirtalet var den sjuårige folkeskulen avslutninga på utdanninga.

Men også folkeskulen var i si tid ein døropnar til kunnskapen. Mor og far fortalde mykje om lærarane sine. Dei var viktige i livet deira. Men vidare var vegane få.

Far fekk ein vinter på jordbruksskulen på Tveit på Nedstrand. Den vinteren var ei stor oppleving som han levde lenge på. Lærarane der, kva dei hadde sagt og gjort, vart ein livleg del av barndommen min. Styraren, Torkildsen, og Kristian Rønneberg fekk rom i barnefantasien. Kristian Rønneberg dukka seinare opp i livet mitt. Han vart fylkeslandbrukssjef i Rogaland og sidan formann i styret for Rogaland offentlege landsgymnas. I 1956 fekk er artiumsvitnemålet mitt frå hans hand.

Ein dag vi låg på åkerreina i ein pause i kampen mot ugraset, fortalde far om far sin, Andreas Skartveit. Han hadde som ungdom vore på eit kurs på Jæren, der Torkel Mauland hadde fortalt om sin ven Arne Garborg. Det hadde vore ei stor oppleving.

Så fekk eg, midt i ugraset, midt på 1900-talet, ei forteljing om kva farfar Andreas Skartveit hadde fortalt sønene sine at Torkel Mauland hadde fortalt om Arne Garborg i førre hundreåret. Kunnskapen hadde gått ein lang veg og levd lenge.

Mor fekk ein vinter på den kristne ungdomsskulen Solborg i Stavanger. Det vart eit påfyll ho levde på heile livet. Det var mykje song og litteratur der, Bjørnson, Garborg, Aasen, Blix og fleire. Mor song desse songane under arbeidet.

Lærarane der, som Bjarne Fitje og Brikt Aksnes, var alltid med henne, kva dei hadde gjort, sagt og tenkt. Dei hadde utstyrt henne med ei rik nistepakke. Og ho gav det vidare til oss.

Mor og far fekk vere med då vegane til utdanning var i ferd med å bli opna. Skuleslaga deira var nye, skapte av ein entusiasme for kunnskap og utvikling.

Dei færraste av deira samtidige fekk vere med på dette nye og underlege. For dei fleste bar det rett ut i arbeidslivet etter folkeskulen. Tida deira var enno ikkje komen. Men ho kom for fleire og fleire.

Førsteklassa ved Rogaland offentlege landsgymnas, der eg kom inn hausten 1951, var full av bygdeungdom, også frå dei små ryfylkeøyane.

Og eg vart, så vidt eg veit, den første i farsslekta som fekk eksamen artium. På morssida fanst det ein dyrlege og ein teolog.

I dag har alle borna mine universitetseksamen. Barneborna er godt i gang med si utdanning på ulike høgskular og universitet.

No drøftar dei om dei skal avslutte utdanninga ved eit eller anna utanlandsk universitet, for å få også det med seg. USA, England, Tyskland? Eit anna språk og ein annan kultur kan vere godt å ha med i ei globalisert verd.

Og det har enno ikkje gått eit hundreår sidan besteforeldra mine gjorde det store spranget og sende mor og far til Tveita og Solborg.

Verda var i endring. Det hadde dei nok inga aning om.

Andreas Skartveit