JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Kunnskap

Skiftande landskap

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2364
20200207
2364
20200207

«Eg altid er i Hugen saar, naar eg ved Aarsens Skifte staar», skreiv A.O. Vinje i Dølen 3. januar 1869. Sidan årsskiftet har me hatt mange vekeskifte og jamvel eit månadsskifte. Folk har skift bustad, tog har skift spor, og vêret har vore skiftande. Snøgge vêrskifte lyt me nok berre venja oss til, for det grøne skiftet kjem ikkje og bergar oss med det fyrste. Her trengst nok eit generasjonsskifte eller to. For slik er gangen i det heile: «D’er alltid skifte på; den unge skal til og den gamle frå.»

Nokre ord skifter både form og tyding etter kvart som tida går, men hjå skifta har det ikkje vore store utskiftingar. P-en i norrønt skipta har rett nok vorte utskift med f mange stader, men me finn former som skiftum og skifta alt i vikingtida og mellomalderen, so dersom det har vore eit skifte her, er det ikkje spildrande nytt. Det tradisjonelle bøyingsmønsteret (skifter–skifte–skift) må rett nok tevla med a-verbbøying (skiftar–skifta–skifta) og blanda bøying (skiftar–skifte–skift) i moderne nynorsk, men tydingane har halde seg tolleg godt. Me kan mellom anna nytta skifta i tydingane ‘dela, byta’ («skifta arven mellom seg», «tviskifta garden» (dela han i to), «sitja i uskift bu»), ‘endra’ («skifta letene», d.e. få ny let i andletet, raudna eller bleikna) og ‘gjeva kvarandre noko’ («skifta vondord», «skifta augnekast», jf. òg brevskifte, ordskifte).

Og so har me substantiva skift og skifte. Båe orda kan nyttast om endringar og vekslingar («ein film med snøgge skift», «skriva og lesa på skift», «det store hamskiftet») og sett med klede («ha eit reint skift(e) i sekken»). Båe orda kan òg nyttast om ‘tid som eit arbeidslag arbeider’ («fyrste skiftet er frå kl. 6 til 14»), ‘økt’ («arbeida eit skift(e)») og ‘arbeidslag’ («arbeida på eit anna skift(e)»). Bleieskiftarbeidarar finst òg. Det er helst skifte som vert nytta om oppgjer og delingar (jf. jordskifte, buslitsskifte). Når me har ete mat me har fått tildelt, kan me seia: «Takk for skiftet!»

Eit tilvære utan skiftingar vert keisamt, so det gjeld å skifta beite innimellom. Me skal ikkje vera altfor omskiftelege og driva med namneskifte og lineskifte i utrengsmål, men på lange bilturar må me skifta på å køyra. Som ordtaket seier: «Stundom ro og stundom rørsle er godt skifte.»

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

«Eg altid er i Hugen saar, naar eg ved Aarsens Skifte staar», skreiv A.O. Vinje i Dølen 3. januar 1869. Sidan årsskiftet har me hatt mange vekeskifte og jamvel eit månadsskifte. Folk har skift bustad, tog har skift spor, og vêret har vore skiftande. Snøgge vêrskifte lyt me nok berre venja oss til, for det grøne skiftet kjem ikkje og bergar oss med det fyrste. Her trengst nok eit generasjonsskifte eller to. For slik er gangen i det heile: «D’er alltid skifte på; den unge skal til og den gamle frå.»

Nokre ord skifter både form og tyding etter kvart som tida går, men hjå skifta har det ikkje vore store utskiftingar. P-en i norrønt skipta har rett nok vorte utskift med f mange stader, men me finn former som skiftum og skifta alt i vikingtida og mellomalderen, so dersom det har vore eit skifte her, er det ikkje spildrande nytt. Det tradisjonelle bøyingsmønsteret (skifter–skifte–skift) må rett nok tevla med a-verbbøying (skiftar–skifta–skifta) og blanda bøying (skiftar–skifte–skift) i moderne nynorsk, men tydingane har halde seg tolleg godt. Me kan mellom anna nytta skifta i tydingane ‘dela, byta’ («skifta arven mellom seg», «tviskifta garden» (dela han i to), «sitja i uskift bu»), ‘endra’ («skifta letene», d.e. få ny let i andletet, raudna eller bleikna) og ‘gjeva kvarandre noko’ («skifta vondord», «skifta augnekast», jf. òg brevskifte, ordskifte).

Og so har me substantiva skift og skifte. Båe orda kan nyttast om endringar og vekslingar («ein film med snøgge skift», «skriva og lesa på skift», «det store hamskiftet») og sett med klede («ha eit reint skift(e) i sekken»). Båe orda kan òg nyttast om ‘tid som eit arbeidslag arbeider’ («fyrste skiftet er frå kl. 6 til 14»), ‘økt’ («arbeida eit skift(e)») og ‘arbeidslag’ («arbeida på eit anna skift(e)»). Bleieskiftarbeidarar finst òg. Det er helst skifte som vert nytta om oppgjer og delingar (jf. jordskifte, buslitsskifte). Når me har ete mat me har fått tildelt, kan me seia: «Takk for skiftet!»

Eit tilvære utan skiftingar vert keisamt, so det gjeld å skifta beite innimellom. Me skal ikkje vera altfor omskiftelege og driva med namneskifte og lineskifte i utrengsmål, men på lange bilturar må me skifta på å køyra. Som ordtaket seier: «Stundom ro og stundom rørsle er godt skifte.»

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Frank Rossavik er sakprosaforfattar og kommentator i Aftenposten. Like før han fylte fire år, forsvann nesten all høyrsel.

Frank Rossavik er sakprosaforfattar og kommentator i Aftenposten. Like før han fylte fire år, forsvann nesten all høyrsel.

Foto: Leikny Havik

BokMeldingar

Frank Rossavik har skrive ei rørande bok om korleis eit høyrselstap kan påverka kven du blir.

ErikMartiniussen
Frank Rossavik er sakprosaforfattar og kommentator i Aftenposten. Like før han fylte fire år, forsvann nesten all høyrsel.

Frank Rossavik er sakprosaforfattar og kommentator i Aftenposten. Like før han fylte fire år, forsvann nesten all høyrsel.

Foto: Leikny Havik

BokMeldingar

Frank Rossavik har skrive ei rørande bok om korleis eit høyrselstap kan påverka kven du blir.

ErikMartiniussen
Helsedirektoratet i Noreg tilrår same behandling for ME og kronisk utmatting.

Helsedirektoratet i Noreg tilrår same behandling for ME og kronisk utmatting.

Foto: NTB

Ordskifte

«I dag får ikkje ME-pasientane rett behandling.»

Bjørn K. Getz Wold
Helsedirektoratet i Noreg tilrår same behandling for ME og kronisk utmatting.

Helsedirektoratet i Noreg tilrår same behandling for ME og kronisk utmatting.

Foto: NTB

Ordskifte

«I dag får ikkje ME-pasientane rett behandling.»

Bjørn K. Getz Wold

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis