Det er eigenleg merkeleg at ekte sjakkspelarar alltid skjønar seg på kvalitet. Altså ordet kvalitet. Kvalitet kan vera så mykje, men det er aldri nokon tvil hos sjakkspelarane. Men eg trur nok mange TV-sjåarar og avislesarar er i stuss om kva som er kvalitet.

«Kvaliteten» kan avgjera kampen om ein tittel. I sumar vart 15 år gamle Aksel Bu Kvaløy frå Stavanger sensasjonelt noregsmeister «på kvalitet» føre stormeister Frode Urkedal (31). Båe spelarane tok 6,5 av 9 poeng, men tenåringen fekk kongepokalen av di motstandarane hans hadde teke fleire poeng på dei ni rundane enn motstandarane til Urkedal. «Kvalitet» er her altså nivået/resultata til motstandarane ein har hatt i turneringa.

Men i spel på sjakkbrettet er «kvalitet» noko heilt anna. Dei vanlege uttrykka er «å ofra/bukka kvalitet» eller «å vera (stå) kvalitet over/under». «Kvalitet» er her alltid eit tårn mot anten ein laupar eller springar. I prinsippet er eit tårn sterkare, om lag 5 poeng, medan ein laupar/springar er 3 poeng. Å bukka (mista) kvalitet på høgt nivå vil difor føra til tap. Men det finst nokre unnatak der ein sterk spelar med vilje ofrar kvalitet. Bondestillinga kan vera fastlåst slik at lauparen eller springaren faktisk er sterkare enn tårnet.

Ideen om kvalitetsofferet er ganske ny. Ein skjøna ikkje dette på 1800-talet. Dei fleste røynde sjakkspelarar assosierer kvalitetsofferet med den armensk-sovjetiske verdsmeisteren Tigran Petrosjan (1929–1984), som ofte nytta kvalitetsofferet for å setja opp ei festning og verja seg mot åtak. Han var kan henda den beste forsvarsspelaren i historia, kjend for profylaktisk spel (å stogga planane til motstandaren). Petrosjan budde i Moskva, og på toalettet i sjakklubben skal nokon ha skrive: «Her fann Petrosjan opp kvalitetsofferet.»

Likningsfunksjonæren Nikolas Mellem frå Våler i Hedmark har bakgrunn frå Polen og er den i Noreg som djupast har studert historia til kvalitetsofferet. Han meiner at Petrosjan ikkje var den fyrste, men at ideen om kvalitetsoffer dukka opp i sovjetiske turneringar alt på byrjinga av 1940-talet, særleg i partia til David Bronstein (1924–2006) frå Kyiv.

Dette er kvalitet. Alt anna prat om kvalitet er synsing.

Atle Grønn

Atle Grønn er internasjonal meister i sjakk.