Den reine duellen mellom to jamgode hjernar kan, på eit visst nivå, vera ufatteleg interessant. Problemet til duellsportane er at det er heilt uinteressant å spela mot dei som er på eit mykje lægre nivå. Når nokon seier jovialt «vi må ta eit parti ein dag», tenkjer eg alltid «nei, det må vi ikkje».

Då ville eg heller ha vore i eit sosialt lag med prins Philip. Under ei tilstelling på Buckingham Palace kom hertugen av Edinburgh i prat med VM-utfordraren Nigel Short: «Sjakk? Kvifor det? Gjer heller hagearbeid – då kjem du deg ut og får litt mosjon.»

Men kva gjer ein i sumarferien når borna vil spela sjakk? Å tapa med vilje er ei synd. Alternativet er heller ikkje uproblematisk: å slå ungen på brettet til han græt, og så seia som far til seinare verdsmeister Anatolij Karpov: «Om du græt når du taper, spelar eg aldri meir med deg.» Tolja (5) svelgde tårene og stilte opp brikkene til nytt parti.

Det beste er å spela med handikap. Då son min var seks år, spela vi ei heil veke på bassengkanten i Mallorca. Eg byrja utan dronning og to tårn den fyrste dagen, så utan dronning og eitt tårn den neste dagen. Det var vinn–vinn: Eg freista vinna på kreativt vis, og son min oppdaga ei ny verd.

Handikapsjakk var vanlegare før. Det fyrste sjakkgeniet, Paul Morphy (1837–1884), kunne slå alle heime i USA med springar «i forgåve», som ein seier. Han kunne spela utan f7-bonden mot dei beste i Europa.

I asiatiske brettspel som shogi (japansk sjakk) er handikap den vanlege speleforma, og der kan datamaskinane gje ein laupar i forgåve mot verdsmeisteren. Den einaste sjakkstormeisteren som har perfeksjonert handikapsjakk, er dataingeniøren Larry Kaufmann, som har bakgrunn frå shogi. Amerikanaren ynskjer å testa Magnus Carlsen mot maskinane. Kaufmann trur at Carlsen vil tapa om han berre får h-bonden (tårnbonden) i forgåve, men at verdseinaren har ein sjanse om han får f-bonden (lauparbonden) i forgåve. Med ein laupar eller springar ekstra vil Carlsen vinna lett, får ein tru.

Atle Grønn

Atle Grønn er internasjonal meister i sjakk.