Jurij Lvovitsj Averbakh meiner at graut av bokkveite, den tradisjonelle russiske frukosten som han aldri har svikta, har gjeve han eit langt liv. Tysdag denne veka fylte den eldste stormeisteren i verda 100 år. Livet hans er så rikt at det ikkje er til å fatta, så eg må fatta meg kort nedanfor.

I 1928 følgde guten i Moskva dei sovjetiske radiosendingane frå ekspedisjonen som Roald Amundsen planla for å berga luftskipet «Italia». Då den norske polarhelten sjølv døydde, i ei ulukke som vart kringkasta nesten «live» på radio, vart Jurij merkt for livet (han skriv faktisk det).

Den neste dramatiske hendinga kom den 5. desember 1931, då heile skulen fekk «fri» for å sjå sprenginga av Frelsaren Kristi Tempel, den mest sentrale kyrkja i Moskva. På den tida hamna faren eit års tid i Stalins fangeleir. Jurij dreiv med ski, ishockey og volleyball, inspirert av «sportsmannen» Amundsen (seier han sjølv).

Ein dag i 1935, like ved skulen, spela eksverdsmeister Lasker simultan. Jurij var tilskodar, og han byrja sidan å spela sjakk i parkane. Han vann eit simultanparti i 1938 mot stormeister Lilienthal, som spela på 155 brett. Partiet varte i 12 timar, og mor hans heime var uroleg. «Mi største oppleving på sjakkbrettet», seier Averbakh om den sigeren.

I september 1939 var han heldig, han var berre 17 år gamal. Bestekameraten Volodja var 18 og vart send i militæret, som alle 18-åringar, og døydde i kamp i 1941. Sjølv vart Averbakh og ei gruppe studentar utkommanderte for å reparera stridsvogner bak frontlinene.

Etter krigen arbeidde han som rakettforskar, inntil han fekk stormeistertittelen i 1952. No byrja den lengste og mest allsidige sjakkbiografien verda har sett.

Averbakh var som spelar på topp-10 i verda, men han var endå viktigare som forskar utanfor brettet: frå nybrottsarbeid i sluttspelteori (nye analysar i tusental) til Averbakh-varianten i opninga konge-indisk. Han publiserte over 50 bøker og redigerte sjakkblad i ein mannsalder.

Averbakh var trenar for verdsmeistrane Botvinnik, Smyslov, Tal, Petrosjan og Spasskij. Han var programleiar for sjakk på TV i nokre tiår, var ein verdsleiande sjakkhistorikar, sjakksamlar (sentral i opninga av det nydelege sjakkmuseet i Moskva), sjakkdomar og president i det sovjetiske sjakkforbundet.

Garri Kasparov i eksil boikottar russiske medium, men gjorde eit rørande unnatak for Jurij Lvovitsj på 100-årsdagen

Atle Grønn

Atle Grønn er internasjonal meister i sjakk.