Det er eit hav av historier om Daan de Lange (1915–1988). Som då han ein gong «miste dronninga». De Lange konfronterte den hårete motstandaren, som reiste seg opp og konstaterte at dronninga hadde fest seg i skjegget hans.

Det fyrste sjakkbladet eg fekk i posten som ung gut, var Norsk Sjakkblad nr. 1 1983. Eg las bladet ti–tolv gonger med glupsk appetitt, kva anna kunne ein gjera på den tida? Framsida, ei karikaturteikning av den gamle og for meg ukjende mannen Daan de Lange, sleppte aldri tak i meg.

I sumar intervjua eg historie­forteljaren Erling Kristiansen (84), sjølv noregsmeister frå 1972. Kristiansen er ikkje i tvil om at de Lange var Noregs beste spelar på slutten av 1950-talet. I heimlandet Nederland hadde han spela fotball profesjonelt for Ajax, men ein skade fekk han til i staden å satsa på sjakken. De Lange var inspirert av den rike sjakkulturen i landet og verdsmeisteren Max Euwe frå Amsterdam. De Lange var òg på musikkonservatoriet i hovudstaden, men vart kasta ut av di han dreiv for mykje med jazz.

Under den tyske okkupasjonen flykta de Lange til England og byrja underhalda amerikanske troppar med songar som «We’ll Meet Again». Då han gifte seg og kom til Noreg i 1954, hamna han fyrst i Stavanger, der han ifølgje Kristiansen vann 10–0 mot noregsmeisteren av året, Einar Haave. De Lange drog vidare til Hamar, der han spela piano på Hotel Astoria livet ut. Då han endeleg fekk spela i noregsmeisterskapen i 1960, vann han suverent, to poeng føre nestemann.

I 1966 var både de Lange og Kristiansen på det norske landslaget i sjakk-OL i Havanna. Cubansk TV laga eit TV-program om den norsk-nederlandske sjakkmusikaren. I ballsalen på spelarhotellet sat de Lange ved flygelet då sjakkinteresserte Fidel Castro passerte. «Kan du spela cubansk musikk for oss?» dikterte revolusjonens menn. Nokre år tidlegare skal de Lange òg ha spela for den cubanske eksdiktatoren Batista.

Våren 1988, 72 år gamal, heldt de Lange framleis norsk elitenivå på sjakkbrettet. Han vekte oppsikt med sterkt spel på Gausdal Høyfjellshotell, men før siste runde mot nett Kristiansen sa han: «Eg orkar ikkje meir. Kva som enn skjer, om du byr remis, vil eg ta imot.»

Kristiansen hamna i ei dårleg stilling, baud remis og køyrde de Lange heim til Hamar. Få veker seinare døydde den mest internasjonale personlegdomen i norsk sjakk.

Atle Grønn

Atle Grønn er internasjonal meister i sjakk.