Det var på 1800-talet Noreg for alvor vart tatt i bruk. Norsk havforsking vart oppretta og kom snart i verdsklasse. Jordbruket fekk sin eigen landbrukshøgskule på Ås i 1859, og åskandidatane byrja å spreie seg over landet, fullasta med kunnskap. Første landbruksdirektøren kom i 1877. Det kom lover om skogsdrift, lover om ålmenning i 1857 og ei skoglov i 1863. Første skogdirektøren vart utnemnd i 1875. Vasskraftutbygginga tok til.

Kunnskap av mange slag vart mobilisert for å utnytte norsk natur. Og storsamfunnet tok ansvar for naturen, plantar og dyr som levde der. Noko måtte takast vare på og bergast. Men ikkje alt.

Elg og hjort vart freda alt på 1500-talet. Dei var det lov å jakte på ein månad om hausten. På 1700-talet kom også reinsdyra med i denne ordninga. Beveren vart freda i eit tiår, 1845–55, ettersom han var truga av utrydding på grunn av pelsen. I 1897 var beverstanden nede i 60–120 dyr. I Sverige, Finland og England var han alt utrydda. I 1899 kom lova som gjorde han totalfreda, saman med svaner, rapphøns og rådyr.

Dette var altså skapningar storsamfunnet sette pris på og ville verne.

Med rovdyra var det annleis. Dei var til plage og skulle bort. I 1845 kom den nye jaktlova, med dei statlege skotpremiane for ulv, bjørn, gaupe og jerv. Og dei vart ståande i nesten eit hundreår.

Og jakta vart omfattande. Omkring 1850 vart det årleg utbetalt premie for ca. 300 felte bjørnar, 200 ulvar, 100 jervar og 100 gauper. Nye, meir effektive jaktvåpen kom, Remington og Krag-Jørgensen. Og det vart rydda i rovdyra. Då skotpremiane vart avskaffa i 1932, var det gjennom hundreåret utbetalt nesten éin skotpremie i veka for ein felt ulv.

Kring 1920 vart det felt berre kring 100 store rovdyr i året, og talet var på veg nedover. Dei store rovdyra var i ferd med å forsvinne, før politikken vart lagd om i moderne tid, med auka rovdyrtal som konsekvens.

Den nye, norske idéhistoria fortel denne soga.

Også for rovfuglar var det skotpremie. I min barndom rett etter krigen var vi på garden heime plaga av hubro og hauk som tok hønsa våre. Vi skaut dei, klipte klørne av dei og tok med oss klørne til lensmannen, som betalte ut ti kroner i skotpremie. Vi såg det som ei god ordning. No er i alle fall hubroen freda.

Egil Simensen skriv om den gamle rovdyrpolitikken og rovdyrdebatten i ei fersk bok om husdyrbruket i Nord-Østerdalen. Den nye jaktlova i 1845 skulle verne matviltet og husdyra. Rovdyrskinna var verdfulle og ville gjere jakta lønnsam. Dessutan ville rovdyrjakt vere framifrå soldatutdanning. Norsk Jæger- og Fiskerforening støtta rovdyrutryddinga av økonomiske grunnar. Også Foreningen til Dyrenes Beskyttelse meinte rovdyra burde utryddast, på grunn av den lidinga og «torturen» dei påførte andre dyr.

No har politikken snudd, og rovdyra er tilbake. Og dramatikken. Media kan stendig fortelje blodige historier om husdyr og rovdyr. I år 2000 farta ein slagbjørn rundt i fjella i Sør-Trøndelag. Han tok livet av mellom 600 og 700 sauer. I 2014 la ein mordlysten jerv i same området etter seg 80 skadde eller døde dyr. Døma er mange.

Lova gjorde rovdyrjakt lovleg, nødvendig og kanskje til og med lønsam. No har lova snudd og gjort rovdyrjakt langt på veg ulovleg. Politiet vernar rovdyra. Og utmarka, ein urgammal ressurs for utkantane, er langt på veg overtatt av rovdyra.

Og historia har gjort ei av sine mange vendingar.

Bøndene, som var plaga av rovdyra, pusta letta ut då rovdyra vart nedskotne. No trong dei ikkje reddast for blodspille i husdyrflokken, med sorg og tap.

Men bøndene, som ein gong var politisk sterke nok til å skaffe seg den rovdyrlova dei trong og ville ha, er reduserte til eit avmektig politisk mindretal. Internasjonale konvensjonar ser ut til å ha flytta rovdyrpolitikken ut av landet. Ikkje eingong Stortinget ser ut til å kunne få det som dei vil.

Det store fleirtalet har aldri sett eit rovdyr eller rovdyrkadaver.

Så kan bamsen brumme og ulven ule og flekke tenner i visse om at lova no er på deira side.

Og bonden, over husdyrkadaveret sitt, kan berre knyte nevane i bukselomma og skjere tenner.

Historia har vendt bøndene og husdyra deira ryggen. Og dei historia vender ryggen, blir det snart synd om.

Andreas Skartveit