Noko av det fyrste me gjer når me kjem til verda, er å suga i oss næring. Og slik held me fram – berre at me etter kvart får tenner, so me greier å få i oss fast føde i tillegg til flytande. Dersom me et lite eller ingenting, er me ille ute: Fyrst kjem svolten, so kjem dauden.

Samanhengen mellom svolt og daude er ikkje berre lekamleg. Han er ordhistorisk òg. Den gamalengelske forma av svolt – swylt – tydde beint fram ‘daude’, og det ser ut til at verbet svelta opphavleg tydde ‘verta pint i hel av sjukdom, svolt, sorg eller liknande’. Norrønt svelta vart stundom nytta i tydinga ‘døy’. I eddadiktet «Oddrun-gråten» finn me formuleringa «láta sveltast», som tyder ‘lata seg døy, søkja dauden’. Med andre ord har tydinga til svelta endra seg noko dei siste hundreåra, men utsvelting, svoltkatastrofar og sveltedaude er framleis utrivelege saker.

Den som veit korleis det er å få for lite mat, kan lett stilla seg bak desse ordtaka: «Svolten gjer det svarte brødet søtt.» «Den mette veit ikkje kvar den svoltne sit.» I avgrensa periodar kan me greia oss med for lite mat, og det er ikkje heilt uvanleg at foreldre svelter seg so borna kan få eta seg mette. Om dei held seg på rette sida av sveltegrensa, kan det gå bra, endå det jamleg pip i tarmane. Men tungt er det: «Svolten gamp går aldri lett med lasset.»

Å sveltefôra eller svelta fram buskapen har vore naudsynt mange stader, i minsto på «sveltihelplassar» der det mesta er umogleg å livberga seg. Det er stor skilnad på slik svolt og det å «vera sveltefôra på klassisk litteratur» eller «svolten på suksess». I ein slags mellomposisjon kjem folk som har nok mat, men som likevel svelter seg, til dømes på grunn av sjukdom eller fordi dei vil ha merksemd om ei sak (jf. sveltestreik). Dei av oss som har både mat og høve til å eta han, kan òg verta svoltne. Kan henda vert me gørrsvoltne, holsvoltne, naudsvoltne, skrubbsvoltne («svolten som ein skrubb») eller berre kjøtsvoltne. Me kan jamvel verta kyrkjesvoltne: ‘svolten etter (lang) kyrkjeferd’. I slike tilfelle gjeld det å stilla svolten. Det gjer godt både for den svoltne og dei ikring, for svoltne folk er ikkje til å spøkja med. I engelsk har det til og med dukka opp ei råkande samansmelting av orda hungry (svolten) og angry (vreid): hangry.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com