«Den store kareten» er ei lita gate i Moskva. Ho vart kjend for nordmenn gjennom attdiktinga til Jørn Simen Øverli frå 1996: «Gata di har skifta navn. Allting er forandret i vårt land. Men det er den samme gamle gata som du går. Har du aldri vært der, har du aldri levet.» Eg fatta ny interesse for gata då eg las at verdsmeister Mikhail Tal (1936–1992) hadde vanka der på 1960-talet. Eg har nemleg ein teori om Tal og Vladimir Vysotskij (1938–1980), visesongaren som i sosiologiske undersøkingar på 1980-talet blei rekna av sovjetarane som den største mannen som hadde levd etter Jesus.

Under tøvêret til Nikita Khrusjtsjov var det full fest på Bolsjoj karetnyj, i husvære nummer 11, i eit unikt miljø av kunstnarar, bohemar, intellektuelle, kriminelle, dissidentar, drankarar og geni. Her var den geniale regissøren Andrej Tarkovskij (1932–1986), som ganske ufriviljug enda livet i eksil i Italia. Vysotskij drog òg ut i verda, fekk fransk kone ein periode, men vende attende til Sovjet. Legesonen til Tal emigrerte til Israel, men for Tal var det aldri aktuelt å dra.

På Den store kareten lærte Vysotskij så mykje forbrytarsjargong at folk trudde han hadde sete inne når dei høyrde songane hans. Tal og Vysotskij fann snøgt tonen, og poeten skreiv om venskapen. Dei hadde det same skeive synet på livet, styresmaktene, partiet. Dei to var dissidentar i sjela, men så kom paradokset: Dei var elska, om enn uoffisielt, av både partiapparatet og folket. «Det er korkje tillate eller forbode å spela songane mine i Sovjet», sa Vysotskij nøgd. Tal hadde òg periodar med speleforbod, til dømes etter at han under ei offisiell tale i 1967 orsaka seg med orda «Eg har diverre gløymt kva vi markerer med denne turneringa». Vitsen til Tal vart ikkje godt teken imot i partiet, som feira 50-årsjubileum for revolusjonen.

Tal var positiv til Mikhail Gorbatsjov då han tok over i 1986. Det trur eg òg Vysotskij ville ha vore. Men så kjem teorien min: Eg trur Vysotskij ville ha vore ulukkeleg over oppløysinga av Sovjetunionen i 1991, landet han hata og elska. Prov: Før Tal døydde i 1992, var han deprimert over det nye Russland. Han sakna 1960-åra, då han og Vysotskij var midtpunktet på festen på Den store kareten – der kjenslerusen vart forsterka i kontrast til det grå sovjetiske samfunnet.

Atle Grønn

Atle Grønn er internasjonal
meister i sjakk.