JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Ord om språkKunnskap

Uhøvelege høvesdikt

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2367
20231006
2367
20231006

Er høve eit tidhøveleg ord? Tidhøveleg vert gjerne nytta om noko som er på høgd med samtida, eller som høver med smaken eller moten i tida. Me kan trygt slå fast at ord som moderne, trendy og in i mange krinsar er meir tidhøvelege enn tidhøveleg, men spørsmålet galdt høve, og det ordet har tolleg gode livs- og arbeidstilhøve. Mange har skjøna at høve høver til so mangt.

Særleg i den nynorske tradisjonen står høve sterkt, men det må òg nemnast at Knud Knudsen, «far åt bokmålet», gjerne nytta høve. Seinare vart høve mestsom eit samnorsk signalord, jamfør Arnulf Øverland: «En lojal bokmålsmann greier sig gjerne med ymse og høve og omsyn. Har han sagt det, da synes han, han har gjort det godt» (frå Riksmål, landsmål og slagsmål, 1956).

Høve kjem av verbet høva, som er skyldt eit inkjekjønnsord som i dag er heller sjeldsynt: hov (‘tilmåting, måte(hald)’, norrønt hóf ‘måte, måtehald, tilhøve’). Hov heng i hop med norrønt hefja (‘lyfta, ta opp’, som òg har gjeve oss opphav). Kan henda tydde hov fyrst ‘lyfting, (opp)tak’, som seinare vart ‘halding, måte’. Lånorda behov og behøva høyrer til denne ætta.

Kva med høfleg og høvisk? Det ligg nær å tenkja at det er eit samband her, sidan orda liknar høveleg i form og tyding. Men høfleg og høvisk, som er komne til oss frå lågtysk, heng i hop med hoff og hov (‘heidensk gudshus’, jf. norrønt hof ‘gard, gard med gudshus’).

Arveordet høve er stutt i høve til lånorda anledning, forhold og moglegheit, og det tener som avløysar for alle saman: «Det kjem folk hit i høve 70-årsdagen.» «Eg blandar saft og vatn i høvet 1 : 5.» «Om du har høve til det, må du gjerne diska opp med eit høvesdikt.» Diktarar skal helst vera visshøve (treffsikre) i ordvalet. Adjektivet høv (‘høveleg, råkande’) ter seg oftast i samansetjingar, som vandhøv (‘vand å gjera til lags; vand å råka’), våhøv (‘som lett glepp eller mislukkast’) og nemnde visshøv.

Me har òg mange gilde samansetjingar med høve, som me kan nytta når det høver seg: høvesvis, mishøve, slumpehøve og so bortetter. Tilhøve er radt den samansetjinga som svingar seg mest. Stundom står ordet åleine («leggja tilhøva til rettes»), andre gonger er det sistelekk, som i eigedomstilhøve, styrketilhøve og vêrtilhøve. Det er berre å nytta høvet til å nytta høve!

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Er høve eit tidhøveleg ord? Tidhøveleg vert gjerne nytta om noko som er på høgd med samtida, eller som høver med smaken eller moten i tida. Me kan trygt slå fast at ord som moderne, trendy og in i mange krinsar er meir tidhøvelege enn tidhøveleg, men spørsmålet galdt høve, og det ordet har tolleg gode livs- og arbeidstilhøve. Mange har skjøna at høve høver til so mangt.

Særleg i den nynorske tradisjonen står høve sterkt, men det må òg nemnast at Knud Knudsen, «far åt bokmålet», gjerne nytta høve. Seinare vart høve mestsom eit samnorsk signalord, jamfør Arnulf Øverland: «En lojal bokmålsmann greier sig gjerne med ymse og høve og omsyn. Har han sagt det, da synes han, han har gjort det godt» (frå Riksmål, landsmål og slagsmål, 1956).

Høve kjem av verbet høva, som er skyldt eit inkjekjønnsord som i dag er heller sjeldsynt: hov (‘tilmåting, måte(hald)’, norrønt hóf ‘måte, måtehald, tilhøve’). Hov heng i hop med norrønt hefja (‘lyfta, ta opp’, som òg har gjeve oss opphav). Kan henda tydde hov fyrst ‘lyfting, (opp)tak’, som seinare vart ‘halding, måte’. Lånorda behov og behøva høyrer til denne ætta.

Kva med høfleg og høvisk? Det ligg nær å tenkja at det er eit samband her, sidan orda liknar høveleg i form og tyding. Men høfleg og høvisk, som er komne til oss frå lågtysk, heng i hop med hoff og hov (‘heidensk gudshus’, jf. norrønt hof ‘gard, gard med gudshus’).

Arveordet høve er stutt i høve til lånorda anledning, forhold og moglegheit, og det tener som avløysar for alle saman: «Det kjem folk hit i høve 70-årsdagen.» «Eg blandar saft og vatn i høvet 1 : 5.» «Om du har høve til det, må du gjerne diska opp med eit høvesdikt.» Diktarar skal helst vera visshøve (treffsikre) i ordvalet. Adjektivet høv (‘høveleg, råkande’) ter seg oftast i samansetjingar, som vandhøv (‘vand å gjera til lags; vand å råka’), våhøv (‘som lett glepp eller mislukkast’) og nemnde visshøv.

Me har òg mange gilde samansetjingar med høve, som me kan nytta når det høver seg: høvesvis, mishøve, slumpehøve og so bortetter. Tilhøve er radt den samansetjinga som svingar seg mest. Stundom står ordet åleine («leggja tilhøva til rettes»), andre gonger er det sistelekk, som i eigedomstilhøve, styrketilhøve og vêrtilhøve. Det er berre å nytta høvet til å nytta høve!

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.

Sunniva M. Roligheten debuterte som romanforfattar i 2022. Boka som kjem ut no, har ho skrive saman med Daniel A. Wilondja.

Foto: Anna-Julia Granberg / Blunderbuss

BokMeldingar
Odd W. Surén

Orda mellom oss

Sunniva M. Roligheten, Daniel A. Wilondja og Google Translate har saman skrive ein fascinerande tekstkollasj.

Teikning: May LInn Clement

Ord om språkKunnskap
Kristin Fridtun

«Blokk har vore nytta om stabben folk vart halshogne på.»

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Med jamne mellomrom legg Riksrevisjonen, her representert ved riksrevisor Karl Eirik Schjøtt-Pedersen, fram undersøkingar med nokså hard kritikk av korleis vedteken politikk vert gjennomført av forvaltinga.

Foto: Ole Berg-Rusten / NTB

Samfunn
Eva Aalberg Undheim

Eit spørsmål om kontroll

I rapport etter rapport kritiserer Riksrevisjonen statlege institusjonar for feil og manglar. Men kva kjem det eigentleg ut av kritikken?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt
Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Etter valet i 2016 blei det vanleg å seie at Trump vann fordi folk hadde oversett kjenslene til den kvite arbeiderklassa. Er biletet eit anna i denne omgangen?

Foto: Dustin Chambers / Reuters / NTB

UtanriksSamfunn

Overkorrigeringa

NEW YORK: Mark Lilla fekk enorm merksemd for sin diagnose av presidentvalet i USA i 2016. Eg oppsøker han for å få oppdaterte psykologiseringar av den amerikanske folkesjela anno 2024.

Ida Lødemel Tvedt

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis