JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Ord om språkKunnskap

Standhaftig husstand

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2370
20220617
2370
20220617

Stand held stand som berre det. Men endå stand står støtt, kan me ikkje seia at tilværet til stand er prega av stillstand. Tvert imot: Stand reiser standsmessig gjennom målet vårt og steller i stand litt av kvart. Kor mange sivilstandar har me, til dømes? Og er adelsstanden i stand til å stå på stand?

Det sistnemnde ordet vert ofte uttala stænd, som på engelsk, medan me elles seier stann, stand og liknande. Bøyinga ymsar òg. I nokre tilfelle kan stand få formene stender og stendene i fleirtal («dei fire stendene»). Andre gonger bøyer me det som eit vanleg hankjønnsord. Me talar om lovlause tilstandar og store avstandar, ikkje lovlause tilstender og store avstender. Tyder det at stand ikkje er eitt ord, men mange?

Her finst det ulike standpunkt. Strengt teke er alt same ordet, men vårt stand er likevel ei samansett sak, laga av vyrke som har kome rekande frå ulike kantar. Mange ordbøker skil mellom stand i tydinga ‘det å stå; skipnad; livsvilkår, stilling osb.’ (påverka av tysk, normert som regelrett hankjønnsord), stand i tydinga ‘utstillings- og informasjonsplass’ (frå engelsk, hankjønnsord) og stand i tydinga ‘samfunnsgruppe, yrkesgruppe’ (frå tysk, hankjønn el. inkjekjønn, fleirtal stender – stendene el. stand – standa).

Stand er eit ord av høg stand, for det heng i hop med det sterke og standhaftige verbet stå (el. standa). Orda og vendingane med stand plar visa til det å stå, anten i bokstavleg eller biletleg meining. Nokre hundar vert ståande («får, har el. tek stand») når dei vêrar vilt. Når vatnet står høgt, kan me tala om høg vasstand. Motstand er å (freista å) stå imot, og avstand har grunntydinga ‘det å stå langt unna (noko)’. Tilstand er noko anna enn tilståing, men før i verda kunne tilstå tyda ‘te seg, vera’, og det er den tydinga som ligg til grunn for tilstand.

Nokre stader nyttar folk eigeforma stands i tydinga ‘grepa, framifrå’, jamfør «eit stands hus» og «eit stands kvinnfolk». Eit slikt kvinnfolk har nok mange friarar, men so er spørsmålet: Vil ho gifta seg under sin stand? Ektestanden er ikkje berre velstand, har mange røynt, men for nokre er det likevel betre enn å leva i ugift stand. Andre held frøkenstanden eller ungkarsstanden for å vera idealtilstanden. Den ugifte er i alle fall ikkje i ustand!

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Stand held stand som berre det. Men endå stand står støtt, kan me ikkje seia at tilværet til stand er prega av stillstand. Tvert imot: Stand reiser standsmessig gjennom målet vårt og steller i stand litt av kvart. Kor mange sivilstandar har me, til dømes? Og er adelsstanden i stand til å stå på stand?

Det sistnemnde ordet vert ofte uttala stænd, som på engelsk, medan me elles seier stann, stand og liknande. Bøyinga ymsar òg. I nokre tilfelle kan stand få formene stender og stendene i fleirtal («dei fire stendene»). Andre gonger bøyer me det som eit vanleg hankjønnsord. Me talar om lovlause tilstandar og store avstandar, ikkje lovlause tilstender og store avstender. Tyder det at stand ikkje er eitt ord, men mange?

Her finst det ulike standpunkt. Strengt teke er alt same ordet, men vårt stand er likevel ei samansett sak, laga av vyrke som har kome rekande frå ulike kantar. Mange ordbøker skil mellom stand i tydinga ‘det å stå; skipnad; livsvilkår, stilling osb.’ (påverka av tysk, normert som regelrett hankjønnsord), stand i tydinga ‘utstillings- og informasjonsplass’ (frå engelsk, hankjønnsord) og stand i tydinga ‘samfunnsgruppe, yrkesgruppe’ (frå tysk, hankjønn el. inkjekjønn, fleirtal stender – stendene el. stand – standa).

Stand er eit ord av høg stand, for det heng i hop med det sterke og standhaftige verbet stå (el. standa). Orda og vendingane med stand plar visa til det å stå, anten i bokstavleg eller biletleg meining. Nokre hundar vert ståande («får, har el. tek stand») når dei vêrar vilt. Når vatnet står høgt, kan me tala om høg vasstand. Motstand er å (freista å) stå imot, og avstand har grunntydinga ‘det å stå langt unna (noko)’. Tilstand er noko anna enn tilståing, men før i verda kunne tilstå tyda ‘te seg, vera’, og det er den tydinga som ligg til grunn for tilstand.

Nokre stader nyttar folk eigeforma stands i tydinga ‘grepa, framifrå’, jamfør «eit stands hus» og «eit stands kvinnfolk». Eit slikt kvinnfolk har nok mange friarar, men so er spørsmålet: Vil ho gifta seg under sin stand? Ektestanden er ikkje berre velstand, har mange røynt, men for nokre er det likevel betre enn å leva i ugift stand. Andre held frøkenstanden eller ungkarsstanden for å vera idealtilstanden. Den ugifte er i alle fall ikkje i ustand!

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.

E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Krevjande buksering i tronge norske fjordar; her kjem taubåten til sin rett. Éin taubåt sleper framme, medan to mindre båtar er kopla til sidene i fall dei kjem for nære land. Bakarst er ein fjerde og siste taubåt i standby dersom lekteren treng å bremse opp.

Krevjande buksering i tronge norske fjordar; her kjem taubåten til sin rett. Éin taubåt sleper framme, medan to mindre båtar er kopla til sidene i fall dei kjem for nære land. Bakarst er ein fjerde og siste taubåt i standby dersom lekteren treng å bremse opp.

Foto: Svein Egil Økland

ReportasjeFeature

Taubåten – den maritime arbeidsgampen

For somme sjøfolk er livet på ei ferje eller eit cruiseskip ikkje variert eller spanande nok. Då er kan hende løysinga å hoppe over på tug-en – ein jobb der kvar dag er garantert å vere ulik den førre.

William Sem Fure
Krevjande buksering i tronge norske fjordar; her kjem taubåten til sin rett. Éin taubåt sleper framme, medan to mindre båtar er kopla til sidene i fall dei kjem for nære land. Bakarst er ein fjerde og siste taubåt i standby dersom lekteren treng å bremse opp.

Krevjande buksering i tronge norske fjordar; her kjem taubåten til sin rett. Éin taubåt sleper framme, medan to mindre båtar er kopla til sidene i fall dei kjem for nære land. Bakarst er ein fjerde og siste taubåt i standby dersom lekteren treng å bremse opp.

Foto: Svein Egil Økland

ReportasjeFeature

Taubåten – den maritime arbeidsgampen

For somme sjøfolk er livet på ei ferje eller eit cruiseskip ikkje variert eller spanande nok. Då er kan hende løysinga å hoppe over på tug-en – ein jobb der kvar dag er garantert å vere ulik den førre.

William Sem Fure
Marie Blokhus, Gard Skagestad og Kirsti Refseth spelar stykket til den tyske dramatikaren Marius von Mayenburg.

Marie Blokhus, Gard Skagestad og Kirsti Refseth spelar stykket til den tyske dramatikaren Marius von Mayenburg.

Foto: Monica Tormassy / Det Norske Teatret

TeaterMeldingar
Jan H. Landro

Kven har makt over kven?

Velspelt om medviten og umedviten makt, sanning, manipulasjon og illusjon.

The Lady (Willa Fitzgerald) må flykte frå ein galen mann.

The Lady (Willa Fitzgerald) må flykte frå ein galen mann.

Foto: Another World Entertainment

FilmMeldingar
Håkon Tveit

Skrekkfilmen Strange Darling tuklar med tida for å trekke i gang tankane.

President Joe Biden (f. 1942) og statsminister Jonas Gahr Støre (f. 1960) stiller opp til familiefoto på Nato-toppmøtet i Washington i år.

President Joe Biden (f. 1942) og statsminister Jonas Gahr Støre (f. 1960) stiller opp til familiefoto på Nato-toppmøtet i Washington i år.

Foto: Javad Parsa / NTB

KommentarSamfunn
SveinTuastad

Å fjerne Støre no vil vere ei panikkhandling som skaper fleire problem enn det løyser for Arbeidarpartiet.

Frostrøyk i Kyiv.

Frostrøyk i Kyiv.

Foto: Evgeniy Maloletka / AP / NTB

KrigSamfunn

Kyiv, Brussel, Budapest – ei forteljing om tre byar

Ei tjukk skodde heng over Kyiv og heile det sentrale Ukraina. Lufta er fuktig og tung, og hindrar sikten. Sjølv på ein god, rett veg må du køyre med låg fart.

Andrej Kurkov
Frostrøyk i Kyiv.

Frostrøyk i Kyiv.

Foto: Evgeniy Maloletka / AP / NTB

KrigSamfunn

Kyiv, Brussel, Budapest – ei forteljing om tre byar

Ei tjukk skodde heng over Kyiv og heile det sentrale Ukraina. Lufta er fuktig og tung, og hindrar sikten. Sjølv på ein god, rett veg må du køyre med låg fart.

Andrej Kurkov

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis