JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Ord om språkKunnskap

Søtlåten poplåt

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2362
20220401
2362
20220401

Kvifor gjera gode miner til slett spel når me kan låta vel om leiken låke? Her skal me fyrst og fremst låta vel over låta. Me kunne ha byrja med ein oppvarmingslåt, men å spela på låtvare (lydbære) strenger er vågelege greier. Kan henda hadde det vorte berre ulåt – eller eit fælt lurvelæte.

Låta er opphavleg same ordet som la(ta). Dei kjem av norrønt láta (‘gjeva lov til, ikkje hindra; gjeva frå seg; få fram ljod; seia; skrika; bera seg åt’). I islandsk og svensk er stoda mykje den same som i norrønt: Islandsk láta og svensk låta kan tyda både ‘lata’ og ‘låta’ (jf. svensk «jag låter henne följa med», «gitarren låter hemskt»). Dansk lade har vore nytta om å gjeva frå seg ljod, men ordet har nok mist den tydinga i dag. I norsk og færøysk har verbet mestsom kløyvt seg. Færøyingane skil mellom lata og láta om lag slik me skil mellom lata og låta.

Grunntydinga til låta er ‘sleppa ut ljod’. Låta og lata er i ætt med adjektivet lat (eng. late) og kjem av ei rot som tyder noko slikt som ‘gjeva slepp, løysa (på)’. Mange av dei nære slektningane til låta viser til ljod, til dømes låt, men nokre av orda boltrar seg på eit større område. Det gjeld framfor alt læte, som i tillegg til ‘ljod, røyst, mæle’ (fløytelæte, fuglelæte, kattelæte) har tydingar som ‘omtale, dom’ (vellæte, illelæte), ‘tilgjersle, falsk framferd’ («det er berre læte»), ‘noko svært lite, ei lita mengd’ («låna eit læte mjøl») og ‘klage, syting, gnål’ («det var då fælt til læte»).

So har me ordet låten, som jamnast vert nytta som etterfeste i dag. Då svarar det til -voren og -aktig, jamfør storlåten, smålåten, varlåten og godlåten. Låten kan òg tyda ‘klagande, jamrande’. Ikkje all låt er stygglåt eller sutrelåt, men låt-orda vert ofte nytta om ljodar og utsegner som målber misnøye, smerte og redsle. Slik sett er det rimeleg at låt og låta rimar på gråt og gråta: «Ho gret og lét.» «Dei kom inn med gråt og låt.» Nokre har god grunn til å leggja i veg med jammerlåten sin. Andre læt i utrengsmål: «Dei er ikkje alle so låke som dei læt til.»

Det læt ikkje mykje i tystlåtne folk. Dei som skrøyter fælt av seg sjølve (jf. storlæte, ovlæte), men læt ille om andre, kan vera slitsame. Verst er det når nokon løyner vonde gjerningar attom vene ord: Dei læt mildt og gjer ilt.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Kvifor gjera gode miner til slett spel når me kan låta vel om leiken låke? Her skal me fyrst og fremst låta vel over låta. Me kunne ha byrja med ein oppvarmingslåt, men å spela på låtvare (lydbære) strenger er vågelege greier. Kan henda hadde det vorte berre ulåt – eller eit fælt lurvelæte.

Låta er opphavleg same ordet som la(ta). Dei kjem av norrønt láta (‘gjeva lov til, ikkje hindra; gjeva frå seg; få fram ljod; seia; skrika; bera seg åt’). I islandsk og svensk er stoda mykje den same som i norrønt: Islandsk láta og svensk låta kan tyda både ‘lata’ og ‘låta’ (jf. svensk «jag låter henne följa med», «gitarren låter hemskt»). Dansk lade har vore nytta om å gjeva frå seg ljod, men ordet har nok mist den tydinga i dag. I norsk og færøysk har verbet mestsom kløyvt seg. Færøyingane skil mellom lata og láta om lag slik me skil mellom lata og låta.

Grunntydinga til låta er ‘sleppa ut ljod’. Låta og lata er i ætt med adjektivet lat (eng. late) og kjem av ei rot som tyder noko slikt som ‘gjeva slepp, løysa (på)’. Mange av dei nære slektningane til låta viser til ljod, til dømes låt, men nokre av orda boltrar seg på eit større område. Det gjeld framfor alt læte, som i tillegg til ‘ljod, røyst, mæle’ (fløytelæte, fuglelæte, kattelæte) har tydingar som ‘omtale, dom’ (vellæte, illelæte), ‘tilgjersle, falsk framferd’ («det er berre læte»), ‘noko svært lite, ei lita mengd’ («låna eit læte mjøl») og ‘klage, syting, gnål’ («det var då fælt til læte»).

So har me ordet låten, som jamnast vert nytta som etterfeste i dag. Då svarar det til -voren og -aktig, jamfør storlåten, smålåten, varlåten og godlåten. Låten kan òg tyda ‘klagande, jamrande’. Ikkje all låt er stygglåt eller sutrelåt, men låt-orda vert ofte nytta om ljodar og utsegner som målber misnøye, smerte og redsle. Slik sett er det rimeleg at låt og låta rimar på gråt og gråta: «Ho gret og lét.» «Dei kom inn med gråt og låt.» Nokre har god grunn til å leggja i veg med jammerlåten sin. Andre læt i utrengsmål: «Dei er ikkje alle so låke som dei læt til.»

Det læt ikkje mykje i tystlåtne folk. Dei som skrøyter fælt av seg sjølve (jf. storlæte, ovlæte), men læt ille om andre, kan vera slitsame. Verst er det når nokon løyner vonde gjerningar attom vene ord: Dei læt mildt og gjer ilt.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Flytande gull: Få ting er så godt som olivenolje – om han er rette typen.

Flytande gull: Få ting er så godt som olivenolje – om han er rette typen.

Foto: Pxhere.com

Frå matfatetKunnskap

Olivenolje

Jomfruer veit visst ikkje alltid å ta seg betalt.

Siri Helle
Flytande gull: Få ting er så godt som olivenolje – om han er rette typen.

Flytande gull: Få ting er så godt som olivenolje – om han er rette typen.

Foto: Pxhere.com

Frå matfatetKunnskap

Olivenolje

Jomfruer veit visst ikkje alltid å ta seg betalt.

Siri Helle

Foto: Paal Audestad

BokMeldingar

Ho som får ting til å skje

I Jægtnes’ fantasifulle soge går fakta og fiksjon opp i ein medrivande heilskap.

Hilde Vesaas

Foto: Paal Audestad

BokMeldingar

Ho som får ting til å skje

I Jægtnes’ fantasifulle soge går fakta og fiksjon opp i ein medrivande heilskap.

Hilde Vesaas

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis