JavaScript is disabled in your web browser or browser is too old to support JavaScript. Today almost all web pages contain JavaScript, a scripting programming language that runs on visitor's web browser. It makes web pages functional for specific purposes and if disabled for some reason, the content or the functionality of the web page can be limited or unavailable.

Takk for at du vil dele artikkelen

Den du deler artikkelen med, kan lese og eventuelt lytte til heile artikkelen.
Det gjer vi for at fleire skal oppdage DAG OG TID.

Namnet ditt vert synleg for alle du deler artikkelen med.

Ord om språkKunnskap

På det jamne

Kvar veke les vi inn utvalde artiklar, som abonnentane våre kan lytte til.
Lytt til artikkelen
2354
20210129
2354
20210129

Dei siste vekene har brøyte- og strøyebilsjåførane slite jamt og trutt, likevel har folk mist jamvekta og falle på glatta. Det vert jamnast nokre slike hålkebolkar vinterstid. Å breia grus eller liknande jamt utover plar hjelpa, og nokre stader strøyer ein berre på eine sida av gangvegen, so folk på sparkstytting slepp å tverrstogga jamt og samt.

Ordet jamn er ikkje ueffe, men jamn og effen er same ordet. Effen er den lågtyske forma av jamn. I nederlandsk og frisisk svingar forma seg framleis. Andre former av adjektivet er norrønt jafn og jamn, dansk jævn (og bokmål jevn), svensk jämn, engelsk even og tysk eben. Opphavet er uvisst. Effen og ueffen har i fyrste rekkje vore nytta om tal, høvesvis partal og oddetal (jf. «efne og uefne tal», «jamne og ujamne tal», eng. «even and odd numbers»). På eit tidspunkt har effen òg fått tydinga ‘brukande, dugeleg’. Ei løysing som ikkje er heilt ueffen, er med andre ord tolleg god.

«Jamt og smått er likast i lengda», seier eit ordtak. «Jamnen gjer største monen», seier eit anna. Ja, over tid svarar det seg å arbeida fast og måteleg hardt. Det jamne er best i mange andre samanhengar òg. Ein jamn veg er lettare å ferdast på enn ein ujamn veg. Å vera i lag med jamlikar og jamna ut økonomiske skilnader er visst òg gildt. «Millom jamningar helst er eg nøgd», skreiv Aasen. Jamne kampar og spel er jamnast morosamare å fylgja med på enn ujamne, og folk med ujamt humør kan vera vanskelege å ha med å gjera. So ja, det at noko er jamt eller på det jamne, er ofte godt. Men ingen regel utan unnatak: Jamsides nedslag er på ingen måte jamgodt med telemarksnedslag.

Med jamne mellomrom jamfører me saker eller skapningar og målber at dei er like på noko vis. Då er det jamt over ei god løysing å setja jam- framfor hovudadjektivet, jamfør jamstor, jamhøg, jambrei, jamgamal, jamsterk og so bortetter. Me talar jamvel om vårjamdøger og haustjamdøger. Dessutan kan me jamna ut skilnader mellom ljodane i orda våre. Verbet vita (norr. vita) har i målføra fått former som væta og vatta. I væta er den fremste vokalen vorten meir lik den siste (tiljamning), i vatta har dei to falle heilt saman (utjamning). Som de skjønar, er jamn eit ord som den jamne språkbrukaren brukar jamleg, men her er det jamt slutt.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding

Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.


Eller kjøp eit anna abonnement

Dei siste vekene har brøyte- og strøyebilsjåførane slite jamt og trutt, likevel har folk mist jamvekta og falle på glatta. Det vert jamnast nokre slike hålkebolkar vinterstid. Å breia grus eller liknande jamt utover plar hjelpa, og nokre stader strøyer ein berre på eine sida av gangvegen, so folk på sparkstytting slepp å tverrstogga jamt og samt.

Ordet jamn er ikkje ueffe, men jamn og effen er same ordet. Effen er den lågtyske forma av jamn. I nederlandsk og frisisk svingar forma seg framleis. Andre former av adjektivet er norrønt jafn og jamn, dansk jævn (og bokmål jevn), svensk jämn, engelsk even og tysk eben. Opphavet er uvisst. Effen og ueffen har i fyrste rekkje vore nytta om tal, høvesvis partal og oddetal (jf. «efne og uefne tal», «jamne og ujamne tal», eng. «even and odd numbers»). På eit tidspunkt har effen òg fått tydinga ‘brukande, dugeleg’. Ei løysing som ikkje er heilt ueffen, er med andre ord tolleg god.

«Jamt og smått er likast i lengda», seier eit ordtak. «Jamnen gjer største monen», seier eit anna. Ja, over tid svarar det seg å arbeida fast og måteleg hardt. Det jamne er best i mange andre samanhengar òg. Ein jamn veg er lettare å ferdast på enn ein ujamn veg. Å vera i lag med jamlikar og jamna ut økonomiske skilnader er visst òg gildt. «Millom jamningar helst er eg nøgd», skreiv Aasen. Jamne kampar og spel er jamnast morosamare å fylgja med på enn ujamne, og folk med ujamt humør kan vera vanskelege å ha med å gjera. So ja, det at noko er jamt eller på det jamne, er ofte godt. Men ingen regel utan unnatak: Jamsides nedslag er på ingen måte jamgodt med telemarksnedslag.

Med jamne mellomrom jamfører me saker eller skapningar og målber at dei er like på noko vis. Då er det jamt over ei god løysing å setja jam- framfor hovudadjektivet, jamfør jamstor, jamhøg, jambrei, jamgamal, jamsterk og so bortetter. Me talar jamvel om vårjamdøger og haustjamdøger. Dessutan kan me jamna ut skilnader mellom ljodane i orda våre. Verbet vita (norr. vita) har i målføra fått former som væta og vatta. I væta er den fremste vokalen vorten meir lik den siste (tiljamning), i vatta har dei to falle heilt saman (utjamning). Som de skjønar, er jamn eit ord som den jamne språkbrukaren brukar jamleg, men her er det jamt slutt.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com

Emneknaggar

Fleire artiklar

Foto: Paal Audestad

BokMeldingar

Ho som får ting til å skje

I Jægtnes’ fantasifulle soge går fakta og fiksjon opp i ein medrivande heilskap.

Hilde Vesaas

Foto: Paal Audestad

BokMeldingar

Ho som får ting til å skje

I Jægtnes’ fantasifulle soge går fakta og fiksjon opp i ein medrivande heilskap.

Hilde Vesaas
Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Donald Trump talar til tilhengarane i Traverse i Michigan 25. oktober.

Foto: Jim Watson / AFP / NTB

Samfunn

Trump ord for ord

Kva seier Trump på folkemøta? For å få eit inntrykk av kva han vil formidla til møtelyden, trykkjer vi den første delen av talen han heldt i vippestaten Michigan førre helg.

les DAG OG TID.
Vil du òg prøve?

Her kan du prøve vekeavisa DAG OG TID gratis i tre veker.
Prøveperioden stoppar av seg sjølv.

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Komplett

Papiravisa
Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis

Digital

Digital utgåve av papiravisa
Digitale artiklar
Digitalt arkiv
Lydavis