På berr bakke
Til og med bank (‘pengeinstitusjon’) heng i hop med bakke. Koplinga mellom dei er ikkje at banken hjelper eller lèt vera å hjelpa folk som står på berr bakke.
Teikning: May Linn Clement
Kyrkjebakken spelar ikkje same rolla som før, men bakke opp og bakke ned er det likevel, både i landskapet og livet elles. Nokre strevar i motbakke år etter år, og det kan gå nedoverbakke eller utforbakke med verksemder, folk og mangt anna. Tyder det at bakkar støtt er leie? Me får leggja bakke i bakken og sjå nærare på det.
Røtene til bakke (norr. bakki) er løynde, men grunntydinga er truleg ‘høgd’. Det nærskylde ordet benk (norr. bekkr) tydde opphavleg noko slikt som ‘opphøgd del av jordgolv (til å sitja på)’. Eit anna nærskyldt ord er banke (‘større grunt område i sjøen; tett samling av skyer, skodde’). Me kan seia skybanke eller skybakke – tydinga er den same. Engelsk bank (‘voll; grunne; breidd; skrent’) skal vera lånt frå nordisk.
Til og med bank (‘pengeinstitusjon’) heng i hop med bakke. Koplinga mellom dei er ikkje at banken hjelper eller lèt vera å hjelpa folk som står på berr bakke. Nei, teorien er at dette germanske ordet tidleg vart lånt inn i italiensk, der det fekk tydinga ‘pengevekslardisk’. So har ordet kome inn att i germansk i lag med den nye pengetydinga si.
Ei rad ord liknar på dei ovannemnde, men har eit anna opphav. Banka og bank (t.d. hjartebank, «få bank») er ljodord. Verbet bakka (t.d. «bakka ut», «bakka opp») heng i hop med engelsk back og vårt bak. Bakk(e) (t.d. spyttebakk) er skyldt bekar (òg kjent som beger), bekken og basseng. Men bakka (‘laga bakke’) kjem av bakke: «Det tek til å bakka imot.»
Bakkestart kan vera vanskeleg, og det har vore kollisjonar på mang ein bakketopp. Men bakkane byd òg på moro, jamvel om det kostar krefter å fara opp og er farleg å fara (snøgt) ned. Det er gjævt å vinna motbakkelaup, og mange stortrivst i akebakken, skibakken, slalåmbakken og hoppbakken. Nokre hoppar bakken ned og set bakkerekord, andre mislukkast med landinga og går (bums) i bakken.
Der fekk me eit døme på at bakke ikkje berre tyder ‘terrengskråning’, men òg ‘mark, jord’. Me kan fint bu på bakkeplan eller bakkenivå endå det ikkje finst bakkar i nærleiken. Flyplassar ligg på flate stader, likevel aular det av bakkepersonell, bakkemannskap eller folk «på bakken» (jf. òg bakkestyrke). Anten du heiter Bakke, Bakken, Solbakken eller noko anna, gjeld det å ha god bakkeklaring utan å missa bakkekontakten.
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Er du abonnent? Logg på her for å lese vidare.
Digital tilgang til DAG OG TID – heilt utan binding
Prøv ein månad for kr 49.
Deretter kr 199 per månad. Stopp når du vil.
Kyrkjebakken spelar ikkje same rolla som før, men bakke opp og bakke ned er det likevel, både i landskapet og livet elles. Nokre strevar i motbakke år etter år, og det kan gå nedoverbakke eller utforbakke med verksemder, folk og mangt anna. Tyder det at bakkar støtt er leie? Me får leggja bakke i bakken og sjå nærare på det.
Røtene til bakke (norr. bakki) er løynde, men grunntydinga er truleg ‘høgd’. Det nærskylde ordet benk (norr. bekkr) tydde opphavleg noko slikt som ‘opphøgd del av jordgolv (til å sitja på)’. Eit anna nærskyldt ord er banke (‘større grunt område i sjøen; tett samling av skyer, skodde’). Me kan seia skybanke eller skybakke – tydinga er den same. Engelsk bank (‘voll; grunne; breidd; skrent’) skal vera lånt frå nordisk.
Til og med bank (‘pengeinstitusjon’) heng i hop med bakke. Koplinga mellom dei er ikkje at banken hjelper eller lèt vera å hjelpa folk som står på berr bakke. Nei, teorien er at dette germanske ordet tidleg vart lånt inn i italiensk, der det fekk tydinga ‘pengevekslardisk’. So har ordet kome inn att i germansk i lag med den nye pengetydinga si.
Ei rad ord liknar på dei ovannemnde, men har eit anna opphav. Banka og bank (t.d. hjartebank, «få bank») er ljodord. Verbet bakka (t.d. «bakka ut», «bakka opp») heng i hop med engelsk back og vårt bak. Bakk(e) (t.d. spyttebakk) er skyldt bekar (òg kjent som beger), bekken og basseng. Men bakka (‘laga bakke’) kjem av bakke: «Det tek til å bakka imot.»
Bakkestart kan vera vanskeleg, og det har vore kollisjonar på mang ein bakketopp. Men bakkane byd òg på moro, jamvel om det kostar krefter å fara opp og er farleg å fara (snøgt) ned. Det er gjævt å vinna motbakkelaup, og mange stortrivst i akebakken, skibakken, slalåmbakken og hoppbakken. Nokre hoppar bakken ned og set bakkerekord, andre mislukkast med landinga og går (bums) i bakken.
Der fekk me eit døme på at bakke ikkje berre tyder ‘terrengskråning’, men òg ‘mark, jord’. Me kan fint bu på bakkeplan eller bakkenivå endå det ikkje finst bakkar i nærleiken. Flyplassar ligg på flate stader, likevel aular det av bakkepersonell, bakkemannskap eller folk «på bakken» (jf. òg bakkestyrke). Anten du heiter Bakke, Bakken, Solbakken eller noko anna, gjeld det å ha god bakkeklaring utan å missa bakkekontakten.
Kristin Fridtun
Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com
Fleire artiklar
La Cetra Basel framfører J.S. Bachs Messe i h-moll.
Foto: Martin Chiang
Monumentet
John Butt tolkar Bachs kristelege og kunstnarlege credo.
Mmm, nam-nam? Tja, om scobyen ser litt rar ut, så vert den fermenterte tedrikken sett pris på av menneske verda over.
Foto via Wikimedia Commons
Fermentert te breier seg i butikkhyllene – til solide prisar.
Foto via Wikimedia Commons
«Hulda Garborg er ein av dei store, gløymde forfattarskapane i Noreg.»
Fuktmålaren syner at veggen er knuskturr. Er det truverdig?
Foto: Per Thorvaldsen
«Frykta er ein god læremeister. Eg sit no og les Byggforsk-artiklar om fukt for harde livet.»
Wako er Kjetil Mulelid, Simon Olderskog Albertsen, Bárdur Reinert Poulsen og Martin Myhre Olsen.
Foto: Eirik Havnes
Sprudlande samspel
Wako serverer ei heilakustisk jazzplate.
Papiravisa