Me kan sy saman eit skriftstykke utan å røra ei synål og byda nokon skreddarsydde løysingar endå me ikkje er skreddarar. Vonde tunger vil ha det til at syklubbar driv meir med slarv enn sying.

Om me saumfer slike utsegner, ser me at dei ofte botnar i eit tvilsamt kvinnesyn. Det er elles fullt mogleg å tala og sy samstundes, og mange karar driv med saum og hevdar seg i symeisterskapane. Sying er i vinden! Verbet sauma er det ikkje.

Sy og sauma kjem av same rota og har same hovudtydinga (‘festa i hop med nål og tråd’), so kan henda er det eitt feitt kven av dei me nyttar. Men det er sauma som har stått sterkast hjå oss. I norrøne kjelder ser me mest ikkje snurten av sy, medan sauma er lett å finna. Det er det ordet islendingar og færøyingar nyttar (isl. sauma, fær. seyma). Sy svingar seg i skandinavisk og i engelsk (sew). Ordet fanst i tysk, men vart tidleg borttrengt av nähen (nærskyldt nål). Vårt sy kjem nok frå dansk. Det har like fullt kara seg inn i Norske Ordsprog: «Di finare ty, di seinare å sy.»

Den gåtefulle rota som har gjeve oss sy, saum og sauma, har elles gjeve oss syl. Kan henda høyrer sysla til her òg. Sysla kan fyrst ha vorte nytta om vanlege verksemder som sauming, samanbinding og nagling, og so har den vide tydinga ‘arbeid, verksemd’ vakse fram herifrå. Substantivet saum står i alle høve støtt og har ikkje gått opp i saumen enno. Dei eldste tydingane er ‘sying’ og ‘rad av sting’, medan tydinga ‘spikar’ er yngre (jf. hesteskosaum, båtsaum).

Bokstavleg og biletleg bruk av sy-ord kan føya seg saumlaust i kvarandre: Ei sydame kan sy puter på systova og sy puter under armane på sonen når ho er heime. Fleirtalet av dei som går noko(n) etter i saumane, gjer det i biletleg tyding. Merk elles at sidemålet har søm («lære søm», «gå etter i sømmene»), men saumfare. Forma sømfare har vore nytta, men ikkje mykje.

Den biletlege syinga er mestsom berre småe sting i eit hav av handfast saum. Her finst hardangersaum, kastesaum, krossaum, maskinsaum, målsaum, perlesaum, prydsaum, sikksakksaum og mangt anna. Me syr eit plagg inn eller ut, syr i ein knapp, syr på ein lapp, kjøper handsydde skor, fasongsydd skjorte eller ferdigsydde gardiner. Når me høyrer at nokon «måtte sy», går me ut frå at det var helsepersonell som sauma.

Kristin Fridtun

Kristin Fridtun er filolog og forfattar.
E-post: kristin.fridtun@gmail.com